Әдемі аққулар, жабайы қаздар мен үйректер, құмсалғыштар, шағалалар, пеликандар, қоқиқаздар … Ұлы Каспий теңізі құстардың жүздеген түрлеріне бай – олардың ішінде қоныс аударатындары да және қыстайтындары да бар. Бірақ Теңіздің құрылыс алаңы ұя салатын орынға айналғанын елестетуге бола ма?
Келешек кеңею жобасы – Ұңғыма ернеуіндегі қысымды басқару жобасын іске асыру барысында құстар мен адамның өндірістік жұмыстарының осындай көршілестігі әдеткі көрініске айналды.
Қазақстандағы жетекші кәсіпорын Теңіз кешенінің мұнай, газ және ілеспе өнімдерін өндіру стратегиясында биоалуантүрлілікті қорғау және сақтау – бұл бизнесті жүргізудің ажырамас бөлігі болып табылады. Теңіз кешені өз қызметін жүзеге асыратын аумақ оның қорғауында болғандықтан және аймақтың биоалуантүрлілігін сақтау маңызды міндеттердің бірі. Дегенмен, табиғи экожүйелерге әсер ете алатын ықтимал қауіптер бар. Атап айтқанда, бұл Теңіз аумағында ұя салатын құстарға қатысты. Оларды қорғау мақсатында Теңіз кенішінде құстардың ұя салуын басқару бағдарламасын әзірленді.
Ұяларды қорғау
Ұялар қорғалуы тиіс – бұл инвестициялық жобаны жауапты іске асырудың халықаралық стандартына сәйкес қолданылатын ереже.
«Біз құстар ұя сала алатын жерлерге талдау жасап, құрылыс жұмыстары құстардың ұя салуына зиян тигізбейтіндей етіп жасауға тырыстық. Егер аумақта ұялар табылса, біз оларды дереу қорғау шараларын ұйымдастырамыз, – дейді мамандар.
Кәсіпорында айтылғандай, Теңізде бар құстарға зиянын тигізбеу үшін құрылыс мердігерлік компанияларының қызметкерлері арасында үлкен ақпараттық науқан жүргізілді. Барлық қызметкер, егер олар кенеттен аумақта пайда болса, балапандар мен олардың қауырсынды аталықтарының нәзік өміріне үрейленеді. Айтпақшы, ұялар мен құстардың саны олардың ұрпақтарына дейін есепке алу әрдайым осы мақсаттар үшін арнайы Теңіз кешеніне білікті орнитологтың мұқият бақылауында.
Осылайша, Теңіз аумағында екі маңызды бекет сәтті ұйымдастырылды: табиғатты қорғау және ірі инвестициялық жобаны іске асыру. Қазіргі уақытта ТШО-ның биоалуантүрлілікті қорғаудағы тәжірибесі Атырау облысында өз қызметін жүзеге асыратын басқа компаниялар үшін жақсы үлгі болды.
Қоныс аударатын құстарды қорғау
Теңіз аумағы құстардың жаһандық көші-қон дәліздерінің бірінде орналасқаны белгілі, олардың арасында сирек кездесетін және құрып кету қаупі төнген түрлері де бар. Сондықтан Теңіз үшін осы маусымдық көші-қондарға кедергі жасамау маңызды.
Құстарға ықтимал теріс әсерді азайту мақсатында аумақта құстарды электр тогының соғуынан қорғайтын құрылғылар орнатылған. Олар электр желілерінде орналасқан. Бұл тіректердің жанындағы сымдарға оқшаулауды орнатудың өте қарапайым, бірақ тиімді технологиясы. Мәселен, пайдалануға берілетін Теңіздің барлық электр беру желілері осы құрылғылармен жабдықталған. Сондай-ақ, жоспарлы техникалық қызмет көрсету аясында, Теңіз алдыңғы жылдары салынған желілерді осындай құрылғылармен жарақтандыруды жүргізеді.
Жойылып бара жатқан түрлерді қорғау
2018 жылы басталған жоба тарғақтың ұя салудың сәттілігін арттыруға бағытталған. Бұл тек Орталық Қазақстанның даласында ұя салатын құстардың жойылып бара жатқан түрі. Бұл құс түрі мемлекет қорғауы мен халықаралық табиғатты қорғау одағының Қызыл тізіміне және Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілген.
Жоба аясында қауымдастық өз қызметін халық арасында білім беру науқанында жүзеге асырады. 2023 жылы Ақмола облысының оқушылары балалар суреттері фестиваліне қатысқан болатын. Балалар табиғатқа арналған байқауларға қатысып қана қоймай, оны бағалау мен қорғаудың қаншалықты маңызды екенін білді. Мұндай жұмыс өскелең ұрпақ арасында бірнеше жылдан бері табысты жүзеге асырылып келеді.
Теңіздің табиғатты қорғау жобасының міндеттерінің бірі тарғақтардың көші қонын спутниктік бақылау болып табылады. Заманауи спутниктік таратқыштардың көмегімен құстардың ұя салатын және қыстайтын жаңа орындары, әрі бұрын белгісіз көші-қон маршруттары анықталды. Алынған мәліметтер орнитолог мамандарға процестердің заңдылықтарын және осы түрдің тіршілік ету ортасына қойылатын талаптарды жақсы түсіну үшін жаңа мүмкіндіктер ашады.
Айтпақшы, Қазақстанда тарғақтарды қорғау жобасының нәтижелері шетелде де қолданысқа алынды. Ал Теңіздің биоалуантүрлілікті сақтау жөніндегі жобасы, мысалы, BirdLife International табиғат қорғау ұйымымен ынтымақтастықтың жаңа қырларын ашты. Құстарды қорғау және олардың тіршілік ету ортасын сақтау жөніндегі халықаралық ұйым 120-дан астам ынтымақтасатын үкіметтік емес табиғат қорғау ұйымдарының серіктестігі болып табылады. Мұндай достық – Теңіздің өңірдің табиғатына жауапкершілікпен қарауының тағы бір көрсеткіші.
Атырау облысының биоалуантүрлілігі, өздеріңіз білетіндей, шынымен де бай: мұнда бір мезетте құстардың 200-ге дейін түрі болуы мүмкін. 2024 жылы орнитологтар Теңіз аумағында құстардың 142 түрін тіркеді. Олардың 20%-ы сол жерде тұрады және ұя салады, ал 18 түрі ҚР Қызыл кітабы мен халықаралық табиғатты қорғау одағына енгізілген.
Жергілікті тұрғындар үшін кәсіпорын аумағында тұратын фаунаға деген осындай құрмет, жер қойнауын пайдаланушының жүз мыңдаған адамдар үшін туған жері болып табылатын аймаққа қамқорлық жасайтындығының белгісі.
Баян Жанұзақова, Атырау облысы