Жүздеген гектар «дала аруы» орылмай алқаптарда қалып, қоймалар мен қырмандарға үйілген мыңдаған тоннасы іріп-шіріп кеткен болатын. Үкімет деңгейінде назар аударылып, жиыннан-жиын өткізілгенмен мәселе толығымен шешілмей, жүгерішілер зиян шегіп, екінші қайтіп бұл салаға жоламастай күй кешкен. Биыл дәл осындай жағдай қант қызылшасына байланысты қалыптаса бастады.
Былтырғы дүрбелең кезінде алдағы жылға қант қызылшасы алқаптарын арттыру көзделіп отырғанын айтып, келер күзде тәтті түбір өткізуде қиындықтар болуы мүмкін екенін болжаған едік. Сонымыз шындыққа айналғандай. Қазір Жамбыл облысының қызылшашылары жиналған өнімдерін қайда жіберерін білмей дал болуда. Алатау асырып, қырғыз ағайындар мен Жетісудағы «Ақсу» қант зауытына өткізе бастап еді. Жақында ақсулықтар Жамбыл облысынан шикізат қабылдауды тоқтатқандарын мәлімдеді. Өйткені Жетісу облысындағы екі қант зауыты осы өңірдегі аудандардан жиналған тәтті түбірді қайда сақтарын білмей, естері шығып отыр. Осыдан біраз бұрын «Көксу» қант зауыты он күнге шикізат қабылдауды тоқтатып, қызылшашыларға өнімін Ақсуға өткізуге кеңес берген. Қазір «Ақсу» қант зауытының шикізат сақтайтын кагаттық алаңы да аузы-мұрнынан шығып, тәтті түбір үйінділерін өңдеп үлгермей жатыр. Мұндай жағдай «Көксу» қант зауытында да болып, көксулықтар биыл берекелі болған мол өнімді не істерін білмей қиналуда.
Биыл Жетісу облысында 13 700 гектарға қант қызылшасы егілсе, одан жалпы 615 мың тонна тәтті түбір жиналады деп болжанған. Қазір осы 13 700 гектардың 8 600 гектарынан 403 мың тонна өнім алыныпты. Жалпы, себілген көлемнің 63 % жиналған тәтті түбірдің 352 мың тоннасы «Ақсу» және «Көксу» қант зауытына өткізіліпті. Бұл туралы Талдықорғандағы Журналистер үйінде өткен брифингте облыстық Ауыл шаруашылығы басқармасының басшысы Нұрдәулет Кененбаев мәлімдеді. Оның айтуына қарағанда, облыстағы қант қызылшасын жинау және өнімді зауыттарға өткізу мәселесіне қатысты жағдай қалыпты. Дабыл қағатындай кемшіліктер жоқ. Қазір 13 700 гектар қызылша алқабының қалған 5 100 гектарында тәтті түбір жинау жұмыстары қарқынды. Гектар өнімділігі 472 центнерден айналып отыр және бұл жақсы көрсеткіш. Облыстағы екі зауыттың қуаттылығы 700 мың тонна өнім өңдеуге жетеді. Әзірге кәсіпорындарға облыс шаруашылықтарынан 352 мың тонна өнім өткізіліп, өңдеу жұмыстары өз ырғағында жүргізілуде. Дегенмен шикізат қабылдауда азды-көпті мәселелердің бары рас. Олар кагаттық алаңдардың тарлығына және соған сай шикізатты сақтауға байланысты болып отырған көрінеді.
– Бізде қант қызылшасының себілуінен бастап, жиналуына дейінгі барлық жұмыс үдерісі жан-жақты ойластырылған. Қызылшаны қазуға жалпы 103 комбайн жұмылдырылды. Мол өнімді шашпай-төкпей жинап алу үшін бюджеттен қаражат бөлініп, 19 жапырақ жинағыш пен 20 комбайн сатып алынып, шаруаларға таратылды. Ендігі жерде зауытқа өнім өткізуге тұрған көлік кептелісін азайту мақсатында шараларды қолға алудамыз. «Көксу» қант зауыты аудандар үшін арнайы кесте жасады. Аталған кәсіпорын бүгінге дейін күніне 3 мың тонна шикізат қабылдаса, алдағы кезде оны 4 мыңға дейін көтермек. Қазір қалған 5,1 мың гектарда жүріп жатқан қызылша қазуды қарашаның 20-сына дейін аяқтауға мүмкіндігіміз бар. Жалпы, қант қызылшасын жинау мен өткізу мәселелері облыстық жедел штабтың тұрақты бақылауында, – дейді Н.Кененбаев.
Брифингке арнайы келген зауыт басшылары да өздері басқаратын кәсіпорындардың өнім қабылдауға қатысты жұмыстарының жай-жапсарын баяндады.
– «Көксу» қант зауытында күні кешеге дейін тәулігіне 150-160 жүк көлігін немесе 3 мың тонна өнім қабылдап келдік. Қазір кагат алаңында жиналып қалған 140 мың тонна тәтті түбірді өңдеуге кіргізіп жатырмыз. Жұмыс қарқынды, соған қарамастан алаңдар бірден босай қоймайды. Өйткені шикізаттың орнын тазалау жұмыстары да уақыт алады. Қазір қосымша жер дайындаудамыз. Қалай әзір болады, солай күніне 4 мың тонна қабылдауға көшеміз, – дейді «Көксу» қант зауытының директоры Алтынбек Абатов.
Ал «Ақсу» қант зауытының директоры Самат Нәдірбековтың айтуына қарағанда, қазірге дейін «Ақсу» қант зауытына 210 мың тонна қант қызылшасы кіргізіліпті. Қазанның 22-сіне дейін күніне 300 автокөліктен қабылдап келгенімен сонан кейін кагат алаңының толуына байланысты күніне 160-170 машина кіргізуге мәжбүр болған. Соған сай 25 қарашадан бері Жамбыл облысынан қызылша қабылдау тоқтатылыпты. Қазір Ақсу, Сарқан, Алакөл ауданы шаруашылықтарынан қызылша қабылданып жатыр. 1 қарашадан кейін Талдықорған өңірінен де өнім қабылдау басталмақ.
Болат АБАҒАН,
Жетісу облысы