Түнде тараған халық таң азанда қайтадан алаңды толтырды. Бұған дейінгі тактика бойынша кеш түсе, арнайы жасақтар мыңдаған адам нөпірін әй-шәйға қаратпай, Парламенттен аулақтатып, Руставели даңғылына «құятын» ұсақ көшелер мен орамдарға тықсыратын. Сөйтіп, шағын топтарға ажыратып, бөліп тастаушы еді. Бұл ТМД-ның бір пұшпағындағы жағдайдың тыныштана бастағанын білдіре ме?
Олай деп айтуға ерте. Елдің Ішкі істер министрлігі тұтқындаулар жалғасатынын білдірді: «Заң бұзғандардың бәрі көше камералары арқылы ертелі-кеш анықталады. Ағымдағы іздеу іс-шаралары аясында агрессивті топтар жасап жатқан барлық қылмыстық әрекет тергеледі. Айыптылар Грузия ҚК-нің 187 және 353-баптарымен тиісті жазасын алады» деп сес көрсетті ведомство өз мәлімдемесінде. Соңғы бап 7 жылға дейін абақтыға жабуды қарастырады.
Осы кезге дейін полицейлер көшеде, үйде, жұмыс орнында қолына кісен салып, алып кеткен демонстранттардың саны 350-ден асты. Айып әртүрлі: суатқыш машинаны өртеу, Парламент ғимаратын жарып жіберуге талаптану, Молотов коктейлін жасап әкелу, күштік құрылым қызметкерлерін шабуылдау, топ болып зорлық-зомбылық жасауға қатысу немесе оны ұйымдастырып, басшылық ету, билікке қарсы күш қолдануға жұртшылық алдында үндеу...
Бет-жүзі, түр-тұлғасы анықталғанын тұтқындау үшін оппозициялық партиялардың кеңселеріне, азаматтық белсенділердің үйлеріне рейдтер жүріп жатыр. Жергілікті сарапшылар полиция кісендеп әкетуі үшін тінту кезінде пиротехника, маска-респиратор, жаңбырдан қорғайтын полиэстер плащ не бояулар табылса жеткілікті екенін ескертіп, ондайдан тез арылуға кеңес береді. Шеру ортасынан түсірілген видеоларды да смартфоннан өшіріп тастаған жөн.
Бірақ күш құрылымындағылар құлтемір емес, адам. Ішкі істер министрлігінің биік лауазымды тұлғалары жүйкесі шыдамай, өз еркімен отставкаға кету туралы арыз жаза бастады. Соның ішінде шерушілерді қуып таратуға жұмылдырылған жасақтарды басқаратын және олардың іс-қимылын жоспарлайтын ІІМ Жедел жоспарлау басқармасының басшысы Ираклий Шаишмелашвилидің өтініш жазғаны қоғамды дүр сілкіндірді. Ол отставкасы туралы арызын министрдің алдына ақырын қойып, тып-тыныш тайып тұрған жоқ. Онысын Facebook-те жариялады. Онымен шектелмей, өз постының соңына Грузия мен Еуроодақтың туларын бейнеледі, яғни шерушілер жағына шыққанын аңғартты.
Айта кету керек, басталғанына он күнге таяп қалған наразылық акциялары билік басындағы «Грузин арманы» партиясының Еуропалық одаққа мүше болу келіссөздерін 2028 жылға дейін тоқтатып тастау туралы шешімінен кейін басталды. Содан бері ІІМ-нің бірнеше ірі шендісі отставкаға кеткенін мәлімдеді. Оппозиция мұны «жүйенің күйрей бастауының» нышанына жорыды.
Грузиялық ақпарат құралдары ондаған ІІМ шендісі ың-шыңсыз кетіп қалғанын айтады. Мәселен, Батуми жағалау күзетінің теңіз қауіпсіздігі басқармасының экс-бастығы Гоча Беридзе Шаишмелашвилимен бірге оның 4 орынбасары, арнайы мақсаттағы жасақтың 16 тәжірибелі нұсқаушысы, психологиялық даярлық қызметінің бастығы мен 12 қызметкері, суатқыштар операторларының бүкіл командасы (16 маман) отставкаға кеткенін жария етті.
Содан болар, кейінгі кезде суатқыштар күннің ызғарында шерушілерді мұзға қатырмай, үнсіз тұр. Бір қызығы, соның алдында көшедегі бейнекамералар суатқыштың бірі қысыммен атқыланған суды арнайы жасақ жауынгерлеріне бұрғанын тіркеді. Сонда сарапшылар мұны алас-күлесте оператор қателескен болар деп болжаған.
TV Pirveli арнасы Конституциялық соттың бүкіл аппараты (судьяларсыз), Әділет министрлігі, прокуратураның бір бөлігі шерушілерді қолдап шыққанын жеткізді.
Грузияда болатын бұрынғы халық толқулары ел астанасымен шектелуші еді. Бұл жолы жаппай бас көтерулер Тбилиси, Батуми, Гори, Зугдиди, Кутаиси және басқа қалаларын қамтыды. Наразылық білдірушілерді бизнес қолдады. Ондаған мың адамды транспаранттармен, Грузия-Еуроодақ туларымен, басқа керек-жарақпен қамтамасыз етуді, тегін тамақтандыруды, тасымалдауды, жараланғанына медициналық көмек көрсетуді өз мойнына алды.
Қалай болғанда, бұл халық наразылығының немен аяқталатыны белгісіз. Тіпті, ол басылып қалғанның өзінде алда қайта бұрқ етуі мүмкін. Өйткені қазақтың «асыққан сайтан ісі» деген даналығына бас ұрмаған «Грузин арманы» дегбірсіздік танытып, Президент сайлауын биылғы 14 желтоқсанға шұғыл белгіледі. Грузия премьер-министрі Ираклий Кобахидзе ел тарихындағы тікелей халық сайлаған соңғы Президент Саломе Зурабишвилиден дереу отставкаға кетуін талап етті. Түсіндіре кетер жайт, билеуші партия жаңартқан жаңа заңнама бойынша енді Грузия президентін халық сайламайды, оны парламенттік сайлауда жеңген билеуші партия өзі таңдап алады.
«Грузин арманы» партиясы келесі президент – футболшы Михаил Кавелашвили болатынын жариялады. Сонысымен де жұрттың ашуын туғызды. Ел оның тіпті жоғары білімінің жоғын, ал саясатта нағыз «дымбілмес» екенін бетіне басты. Билік райынан қайтар емес.
Грузия билігінің кейінгі кездегі түсініксіз тірлігін бірқатар халықаралық саясаттанушы «саяси суицидке» теңейді. Негізсіз еместей. 2024 жылғы 26 қазанда өткен парламенттік сайлауда ресейшіл «Грузин арманы» партиясы айқын басымдықпен жеңді. Ол бір палаталы Парламенттегі 150 орынның 89-ын қанжығалады. Яғни, ол ешкіммен ынтымақтаспай, кез келген заңды өз бетінше, басым дауыспен қабылдай береді.
Ресеймен жауласпай, бейбіт дамуды, алыс-берісті өрістетуді ұсынған партияның ұстанымы, әсіресе ауылдық елді мекендерде тұратын сайлаушыларға ұнапты. Мұның сыртында «Грузин арманы» сайлауалды бағдарламасында еуроинтеграцияға тіпті де қарсы емесін, бірақ «Еуропалық отбасына» босағадан орын алатын кедей туыс ретінде емес, экономикалық дамыған, беделді, сыйлы мүшесі ретінде кіруді ұсынды. Ұраны да: «Еуропаға – ар-абыроймен!» болды.
Алайда сайлауда жеңгеннен кейін саяси күш халықты билікке қарсы қойған арандатушылық істерге кірісіп, грузиндердің төбе шашын тік тұрғызған мәлімдемелер жасай бастады.
Мысалы, 2012 жылы «Грузин арманы» («Картули оцнэба») партиясының негізін қалаған, қазіргі Грузияның бейресми «Ұлт көшбасшысы» саналатын олигарх Бидзина Иванишвили отарлағаны үшін абхаздар мен осетиндерден барлық грузиннің тізерлеп кешірім сұрауға тиіс екенін мәлімдеді. 2008 жылғы 8 тамыздағы Ресеймен соғыста Оңтүстік Осетия мен Абхазиядан айырылып қалып, жерінің тұтастығы мен егемендігінің бұзылуынан әлі күнге жүрегі жаралы болып жүрген жұртшылық бұған не жыларын, не күлерін білмеді. Бұған қоса, билеуші партия өкілдерінің 2008 жылғы Ресеймен соғыста Отанын қорғаған грузин қаһармандарының ісін қарап, қылмысы болса, сотқа дейін жеткізу туралы уәдесі елді тіксінтті.
Би-Би-Си сарапшылары Грузия билігінің неге екені белгісіз, қоғамды өзімен қақтығысқа саналы түрде арандатып отырғанына назар аудартты. Мысалы, 26 қазандағы парламенттік сайлаудан кейін Германия, Украина, Балтық елдері, Ирландия мен Польшаның еуропалық істер комитеттерінің төрағалары бірлескен мәлімдеме жасап, Еуропалық одақты Грузиядағы сайлаудың нәтижелерін мойындамауға шақырды. Еуроодақ оған бармады. ЕО төрағасы Венгрияның премьері Виктор Орбанның сапар жасап, «Грузин арманын» жеңісімен және позитивті, еркін әрі демократиялық сайлау өткізуімен жеке құттықтады.
Осыдан кейін «Грузин арманы» дау-жанжалдан аулақ болып, бетегеден биік, жусаннан аласа күй кешуге, бейбітсүйгіштік танытуға тиіс еді. Мүлдем керісінше жасады. Мысалы, парламенттік сайлауда жеңілгенін мойындамағанымен, еншісіне мойынсұна бастаған оппозиция сайлаушыларды сатып алу, бюллетеньдерді бума-бумасымен салу, жүйелі манипуляциялар жасау белең алған бірлі-жарым сайлау учаскесіндегі дауыс санау қорытындыларын жоюды, кейбірінде бюллетеньдерді қайта санауды сұрады.
Айтпақшы, 2020 жылғы парламенттік сайлауда да ұқсас айыптаулар болған. Бірақ сонда жеңген «Грузин арманы» қазіргідей қоғамды қаққа жаруға тырыспай, байыпты қимылдап, қарсыластарымен бітімге келуге тырысты. Өйткені ол өзін «ел игілігіне, экономиканы ілгерілетуге еңбек ететін прагматик менеджерлер партиясы» деп ұсынды. Бейбітшілік, тұрақтылық пен тыныштықты басты құндылығы санайтын партия ретінде кез келген диалогке ашық екенін көрсетті. Сонда бұл стратегия өзін ақтады. Грузия Еуропамен, Ресеймен қатынасын жақсартты.
Бұл жолы «Грузин арманы» сайлауға қатысты дау-шарғының тігісін жатқызып, татуласу жолын іздеу орнына ашық тайталас-конфронтацияға барды. Оппозициямен келіссөз жүргізуден, тіпті сөйлесуден үзілді-кесілді бас тартты. Парламентке өткен өзге 4 партия мандаттарын алмай қойса, депутаттық корпус оларсыз жұмысын бастайтынын жариялады. Бірде-бір сайлау учаскесінде дауыс қайта саналмайтынын шорт кесті. Наразы партиялардың сұраған сыпайы ұсынысын қарастырып, бірлесе шешім іздеу орнына билеуші партия олармен арадағы кез келген араздық пен алауыздықтың шоғын үрлеп, өртке айналдыруға барын салды.
Саяси технология тұрғысынан алғанда, «Грузин арманы» сайлаудан соң өз абыройын түсіруге, қоғамды поляризациялауға, қақтығыстарды өршітуге бүкіл күшін шоғырландырды. Оның тапсыруымен Конституциялық сот оппозицияның айналдырған 2 талап арызын қабылдамады. Оның бірін Президент енгізгенін де елемеді.
Ол аз болғандай, Тбилиси басты инвестор санатындағы Еуроодақ пен АҚШ-ты қорлай бастады. Оның соңы «Грузин арманының» Еуропалық одаққа кіру туралы келіссөздерді 2028 жылға дейін тоқтатып тастауына, сондай-ақ ЕО-ның барлық бюджеттік грантынан бас тартуына соқтырды. Грузиялық заңгерлер Еуропадан аулақтау шешімінің Конституцияға қайшы келетінін айтқанына да пысқырмады.
Осы арқылы билік Грузия мен Батыстың арасына сына қақты. Кеше АҚШ мемлекеттік хатшысы Энтони Блинкен Американың Грузия билігіне қарсы жаңа санкциялар енгізетінін жариялады. Ұжымдық Еуропа да осы үлгіге жүгінбек.
Politico сарапшылары Грузия билігінің бұл қисынсыз тірлігінің түпкі мақсаты мен астарын іздеді. Тоқтамы көңілсіз: «елдің тізгінін уысында ұстаған олигарх Иванишвили бостандық сүйгіш грузин қоғамының рухы мен ерік-жігерін тізеге салып, күйретіп, елде төл диктатурасын түпкілікті орнатуға тырысып жатқан жоқ па?» деген сұрақ туындайды.
Ал Грузия халқына Еуропаға апарар жол керек. Бұл елге сапарлаған қазақстандықтар байқаған болар: ірі қалаларда жастар орысша білмейді, ағылшынша біршама жақсы сөйлейді. Олар жоғары табыс іздеп Еуропаға барады. Дүкендерде грузин және ағылшын тілінде қызмет көрсетіледі. Сондықтан саясаттанушы Гела Васадзенің айтуынша, билік еліне жағымды болғысы келсе, онда елдің ашынысын және түсінбестігін туғызған бастамаларына бас тартып, еуроинтеграция даңғылына оралғаны жөн. Грузияны тығырықтан гүрзі жұдырық емес, бәтуалы бітім ғана шығара алады.
Елдос СЕНБАЙ