Сыр бойын жағалай қоныстанған шалғай ауыл халқының да мәселесі шаш-етектен. Жергілікті әкімдіктер тарапынан ауқымды жұмыстар атқарылып жатыр деп сөз күйінде айтылғанымен, алақандай ауылда түтін түтетіп отырған дүйім жұрттың талабы таудай. Соның ішінде облысқа қарасты Арал ауданында басы ашық мәселе көп.
Бір кездері теңіз төскейін төрт түлігімен түлетіп, су маржанымен жан баққан өңір жұртының бүгінгі тіршілігі тоқырай бастаған. Жыл артына жыл салып күрмеуі күрделене түскен түйткілдір көптің өзегін өртеп тұр. Бұл тұрғыда шалғай ауылда тұрмыс кешіп жатқан халықтың күнделікті қажеттілігі реттелмей, талаптарын ескерер жан бой көрсетер емес. Жергілікті жұртшылықтың мұңы осыған саяды.
Аудан аумағында теміржол торабында тұрмыс кешіп жатқан Сексеуіл аталатын шағын ғана кент бар. Бұл елді мекеннің аумағы ат шаптырым жерді құраса да, мәселесі бір түйеге жүк боларлық. Кент халқының басты сұранысы көгілдір отынға келіп тіреледі. Қанша жерден Сыр өңірінде газдандыру жұмыстары жоғары деңгейде жүргізіліп жатыр деп ауыз толтырып айтқанымызбен, мұндай бақыт сексеуілдіктердің бағына әзірге бұйырар емес.
Сонымен қатар ауыл халқы бір ауруханаға жарымай отыр. «Басы ауырып, балтыры сыздаған» халық қайда, кімге қараларын білмей әбігерге түседі. Ауылдан еміне шипа таппағасын, ауданға, облыс орталығына, одан қалды Алматы мен Астана сияқты ірі қалаларға ат сабылтып баруға мәжбүр. Оның өзін бірінің қалтасы көтерсе, келесісіне қолжетімсіз. Әйтеуір, әупірімдеп күн кешіп жүр.
Жалпы, аталмыш кентте 20 мыңға жуық халық тұрады. Кент аудан орталығынан 60 шақырым қашықтықта қоныстанған. Ауыл халқының негізгі тіршілік көзі теміржол депосымен тығыз байланысты. Сонымен қатар ойсылқара тұқымын өрістетіп, дәмі тіл үйіретін шұбатымен көпке мәлім.
«Сексеуілдің мәселесіне тоқталар болсам, ауылымыз 1938 жылдан бастап қала типтес елді мекен санатына кірді. Бүгінде тұрғылықты халықтың қарасы қалың. Нақты айтқанда, 20 мыңға таяу халық мекендейді. Солай бола тұрса да, кентте аурухана мәселесі көп жылдан бері қордаланып келеді. Себебі Кеңес кезеңінде кірпіші қаланған бұрынғы емхана ескіріп, жарамсыз күйге жеткен. Заманында бұл ғимаратта 40 орындық емхана мен перзентхана жұмыс істейтін. Бертін келе перзентхана ғимараттың ескіргендігіне байланысты жабылды. Бүгінде жүкті әйелдер аудан орталығына қатынайды. Ал 40 орындық емханада халық әупірімдеп ем алып жүр. Соңғы 5 жылдықтың шамасында, турасын айтқанда, 2019 жылы жаңа емдеу мекемесін салу ісі қолға алынған болатын. Бірақ баянды бастама бес жылдай созбалаңға салынып, «сақалды құрылысқа» айналды. Себебі құрылыс нысаны жемқорлықтың құрсауында қалды. Естуімізше, жыл аяғына дейін осы емдеу орнын пайдалануға беру жоспарланып жатыр екен. Әуелгіде халық бұған қуанған болатын. Бірақ тағы бір «әттеген-ай» дейтін тұстары көрініп қалып жатыр. Тарқатып айтар болсам, бұған дейін 40 төсектік болып жоспарланған емдеу орны 25 төсек-орны болып қысқартылған деген қауесет бар. Себебі ғимараттың бір бөлігіне жедел жәрдем, келесі бөлігіне перзентхана ашу көзделген. Ал үшінші бөлігіне 25 орындық аурухана ашылатын көрінеді. Бірақ жоғарыда айтып өткенімдей, 20 мыңға жуық халық тұратын кентке 25 орындық емдеу мекемесі аздық ететіні сөзсіз. Сонда «Бастапқы жобалық құжатта көрсетілген 40 төсек-орны қайда қалды?» деген сұрақ туындайды. Әзірге бізге себебі беймәлім. Сондай-ақ жаңа ауруханамызға жаңадан ешқандай медициналық құрал-саймандар, төсек-жабдықтары алынбайтын көрінеді. Ескі емханадағы құрал-жабдықтар көшіріледі екен. Сонда әу баста емдеу орнына қажетті құрал-жабдықтар жоба-сметалық құжаттамаға енгізілмегені ме? Осы сауал көптің көңілін күпті етіп жүр», – деп мұңын шақты кент тұрғыны Ғабит Мырзашев.
Кент тұрғындарының тағы бір арманы – көгілдір отынның игілігін көру. Негізінен, облыс бойынша Арал ауданы газға алғаш болып қосылды. Дейтұрғанмен, кейбір ауылдар әлі де пеш жағып отыр. Соның ішінде сексеуілдіктердің көгілдір отынға қосылу сәтін күткеніне көп болған.
Халықтың пікіріне сәйкес, кентті газдандыру мәселесі ең алғаш 2022 жылы қолға алыныпты. Алайда түрлі себеппен әлі күнге пайдалануға берілер емес.
«Көгілдір отын төңірегінде де түйткіл көп. Ең алғаш кентті газдандыру мәселесін 2022 жылы сол кездегі аудан әкімі Серік Сермағанбетов ауылымызға жұмыс сапары барысында жұртшылыққа сүйіншілеп жеткізген болатын. Сол кездесуде халыққа жобаны орындаушы мердігер мекеме StroyGazCompany ЖШС-ны таныстырған еді. Әкімнің сол кездегі уәжіне құлақ түрсеңіз, игі бастама сол жылдың күз айларында пайдалануға берілуі көзделіп отырғанын мәлімдеді. Бірақ сол кездегі әкімнің уәдесі құрғақ сөз күйінде қалды. Кейіннен жобаны іске асырушы мекемемен екі жылға келісімшарт жасалғанын білдік. Содан бермен қарай екі көктем, екі күз артта қалды. Сол кездегі уәде берген әкім облыс орталығына басқа қызметке ауысып үлгерді. Орнына жаңа әкім келді. Бірақ әлі де жағымды жаңалық ести алар емеспіз. Жылы креслоға жайғасқан жаңа әкім де жобаны жалғастыруға асықпайтын сияқты», – деп сөзін сабақтады кент тұрғыны.
Бүгінде көгілдір отынды күтумен көздері талған сексеуілдіктер ашынып отыр. Ең болмаса бастаған жобаны аяқтауға құлықсыздық танытып отырған жергілік биліктегілердің әрекетіне наразы.
Елді мекен халқын жұмыссыздық мәселесі де есеңгіретіп отырғанға ұқсайды. Кент халқы негізінен теміржол депосымен жан бағып отыр. Екі қолға бір күрек таппай сенделіп жүрген жастар өте көп.
Ауданға қарасты Беларан ауылдық округі Құланды елді мекені халқының да айтар базынасы аз емес. Аудан орталығынан 300 шақырым қашықтықта орналасқан алақандай ғана ауылда ауызсу мен жолға қатысты мәселе көп жылдан бері қордаланып тұр.
«Біздің ауылда ауызсу мәселесі өте өзекті. Күнделікті тұтынатын тіршілік нәрін су таситын арнайы көлікпен тасып құяды. Бұған дейін ауылымызға ұңғымадағы суды тұщытатын қондырғы орнатылды. Соның негізінде үй үйге ауызсу тарту жұмыстары жүргізілетіні айтылды. Соңғы жылдары бізден 90 шақырым жердегі Ақбасты деген ауылға қаладан ауызсу тарту жұмыстары бастау алған болатын. Аталмыш жоба таяу күндері ел игілігіне пайдалануға беріледі деп күтілуде. Ал құландылықтар тасада қалып тұр. Сонымен қатар жол мәселесі де жүйкені жұқартты. Құланды ауылынан 35 шақырым жерде газ құбыры өтіп жатыр. Сол маңнан үлкен трасса салынған. Сол трассадан ауылға дейін тасжол салу мәселесі жиі көтеріледі. Бұған дейін ауданның бұрынғы әкімі мәселені көзбен көріп, жол салып беруге уәде еткен болатын. Бірақ нәтиже жоқ», – дейді Құланды ауылының тұрғыны Жасұлан Дәулетов.
Жалпы, облыс орталығынан шалғайда орналасқан Арал өңірінде ахуалы алаңдатарлық ауылдар аз емес. Бірі жол азабын тартса, екіншісі аяқсу мен ауызсуға шөліркеп отыр. Көгілдір отынның игілігін көру арманға айналған ауылдардағы ағайынның жыры өз алдына бір төбе.
Негізінен, ауыл десе елеңдемейтін қазақ жоқ. Біз де өз кезегінде ауылдағы ағайынның ахуалын бағамдап көрдік. Қос ауылдың өзінде шешімін күткен мәселе бар екенін білдік. Ағайынның ішкі жан қалауын сезіндік.
Ең бастысы, ауылды көркейтуге күш саламын деген әрбір азамат бастаған ісін аяқсыз қалдырмаса игі. Ауыл дамыса, мемлекет те дамиды деп әсте бекер айтылмаса керек.
Ербақыт ЖАЛҒАСБАЙ,
Қызылорда облысы