Осыдан бірер апта бұрын күнтізбе парағы жаңарып, жаңа жыл есігін қақты. Жыл сайын дастарқанын жарқыратып, айналаны «жылтыраған» мерекелік безендіруге толтыратын отбасылар үшін бұл мерекені отшашусыз елестету мүмкін емес. Жаңа жыл мен отшашу қуаныш пен мерекенің ажырамас символына айналды.
От шашам деп от баспа
284
оқылды

Алайда бұған дейін пиротехникадан төнер қауіп пен оның салдары туралы талай рет айтылды да, жазылып та жатыр. Тиісті органдардың дабыл қағуына қарамастан, жыл соңында сәтсіз оқи­ғалардың саны артатынын жиі байқаймыз. Мәселен, биыл елімізде жаңа жыл күндері 63 адам отшашудың кесірінен жарақат алған. Олардың ішінде 20-сы – бала. Жарақат алғандардың ішінде ең көбі Алматы қаласында тіркелген. Аспанға «салют» атамын деп ауыр қайғыдан аман қалған алматылық 19 адам қазір пиротех­никаның зардабын тартып отыр. Алматы қаласы Жедел медициналық жәрдем қызметінің медициналық бөлімі бойынша директордың орынбасары Андрей Лож­киннің мәлімдеуінше, «103» пультіне мереке күндері 23 мыңнан астам шақырту келіп түскен. Оның 16 мыңына жедел жәрдем бригадалары қызмет көрсетті. Бұл үшін күн сайын 500-ден аса қызметкер жұмыс істейтін 186 бригада тартылған. Былтырғымен салыстырғанда қоңыраулар саны 5-6 пайызға өскен. 

– Жаңа жыл күндері жедел жәрдем қызметіне келіп түскен қоңыраулардың 10-13 пайызы – жарақат алғандар. Биыл пиротехникадан 19 адам жарақат алса, олардың шамамен жартысы – балалар. Былтырғы жылы осыған ұқсас 13 жағдай болып еді. Пиротехникадан зардап шеккен жалпы саны 19 адамның 55 па­йызында аяқ-қол жарақаттанған, қал­ғандары бет, көз және мойын жа­рақаттары. Сондай-ақ мереке күні келіп түскен өтініштердің негізгі себептері кенеттен болатын аурулар, тұрмыстық жарақаттар, күйіктер, ішімдіктен және тамақтан улану екені анықталды, – деді Жедел медициналық жәрдем қызметінің медициналық бөлімі бойынша дирек­тордың орынбасары А.Ложкин.

125 мыңнан астам заңсыз пиротехника тәркіленген

Елімізде пиротехника – лицензия­ланған қызмет түрі. Бұл дегеніміз – жаңа жыл қарсаңында саудасы қыза түсетін кәсіпкерлердің өнімі белгіленген стан­дарттарға сай болуға тиіс. Алайда осыған қарамастан заңсыз саудамен айналысып, қалтасын қампайтуды көздейтін азаматтар әлі күнге дейін кездеседі. Ішкі істер министрлігінің дерегінше, сертификат­талмаған пиротехникалық бұйымдардың заңсыз саудасы фактілерін анықтау және жолын кесу, заңды тұлғалардың азаматтық пиротехникалық заттар айналымының белгіленген ережелерін сақтау мәселесін бақылау мақсатында 2024 жылғы 5 жел­тоқсан мен 2025 жылғы 3 қаңтар аралы­ғында өткізілген «Пиротехника» жедел алдын алу іс-шарасы аясында елімізде 125 мыңнан астам заңсыз пиротехника тәркіленген. 1 480 заң құқықбұзушылық анықталып, кінәлі деп табылған азаматтар әкімшілік жауапкершілікке тартылды. Соның ішінде Алматы қаласы бойынша жыл соңында 1 482 қораптан астам пиротехникалық бұйымдар анықталды. Онымен қоса, іс-шара басталғалы бері полиция бөлімшелері ӘҚбтК-нің 196-бабы (Тауарлардың немесе басқа заттар­дың заңсыз айналымы) бойынша 134 құқықбұзушылық жағдайларын тіркеді. 

Ақхалаттылар отшашудың құрамын­дағы заттар адам денесіне жарақат іздерін салып қана қоймай, түрлі қатерлі ауруға шалдықтыратынын айтып дабыл қағады. Таяуда жаңа жыл түні аспанда атқылап, жарқ-жұрқ еткен фейерверктер туралы ұшақтан түсірілген видео тараған еді. Артынша алматылықтар онсызда тұманнан көзі ашылмайтын шаһардың ауасы мереке күні көк түтінге оранғанын айтып, әлеуметтік желіде жарыса жазды. Дәрігерлер пиротехникадан шыққан мұндай түтін тыныс алу жолдарына кері әсер етіп, өкпені зақымдайтынын ескер­теді. Тағы бір атап өтерлік жайт, пиро­техниканы өндірушілер отшашу жарыл­ғанда түрлі реңктерді беру үшін бірнеше химикаттарды қатар қолданады. Мысалы, салют құрамындағы барий тұздары жасыл түсті берсе, литий мен стронций қызыл немесе қызғылт түс, титан мен магний ақ түс, мыс көк түс ретінде көкте атқылайды. Нәтижесінде, отшашу  түтіні мен қалдықтарының құрамындағы ме­талл тұздары немесе тотығу өнімдері ауаны ластап, адам денсаулығында кері реакцияларды тудыруы ықтимал.

Тұтынушының заңды құжаттарды талап етуге құқысы бар

Жоғарыда кәсіпкерлердің пиротехни­калық өнімі заңда көрсетілген ережелерге сәйкес болуы қажет екенін айттық. Ал тұтынушы отшашудан зардап шеккен жағдайда заң алдында өз құқығын қалай қорғауы қажет? Сатып алушы дүкеннен отшашу сатып алар алдында сауданың заңды екеніне көз жеткізу үшін сатушыдан қандай құжаттарды сұрауға құқылы? Біз тілдескен заңгер Тілеужан Кішкенебаев от шашамын деп от басқандар көп жағдайда сатып алу кезіндегі қарапайым ережелерді сақтай бермейтінін атап өтті.  

– Отшашуды пайдалану кезінде үй иесінің кесірінен өзге адам жапа шексе, яғни басқа адамға тиіп кеткен жағдайда отшашуды дұрыс қолданбаған адам жауапты болады. Мәселен, кейбірі салют атамын деп көршісінің қорасын, үйін өртеп алып жатады. Егер отшашу атқан адамның кінәсі дәлелденсе, сол адамға жауапкершілік артылады. Заң кінәлі адамдарды анықтап, айыпталушыға тиісті шараларды қолданып, тұтынушы­ның немесе зардап шегушінің құқығын қорғауға міндетті. Кінәлі адамға қатысты шара қолданғаннан кейін материалдық, моральдық шығындарды өндіріп алуға болады. Дегенмен отшашуды қолданған адамның кінәсі дәлелденуі қажет, – деді ол. 

Заңгер кез келген азамат отшашу са­тып алар алдында дүкен иесінен пи­ротехниканың заңды екенін растайтын құжаттарды сұрауға әрдайым құқылы екенін, өкінішке қарай, тұтынушы тарапынан сұраныс болмаған соң, кәсіп иелері де бұл мәселені назарға алмай­тынын алға тартты.

– Егер сатушы лицензия талап еті­летін пиротехниканы заңсыз саудаласа, құзыретті органдар оны кінәлі деп тауып, дүкен иесі әкімшілік хаттама толтыруы мүмкін. Тыйым салынған затты сатқаны үшін қылмыстық және әкімшілік құқық­бұзушылық туралы жауапкершілікке тартылады. Тұтынушы сатушыдан тауардың қандай да бір құжаттамасын, заңды екенін растайтын сертификатын, сапасына қатысты қағаздарды талап етуге құқылы. Алайда бізде көпшілігі мұндай құжаттарды талап етпей, тауарды сатып ала береді. Тұтынушының заңды құжаттарды талап етуге құқысы бар және талап етуге тиіс. Сонда ғана ол пи­ротехниканың сапасына, қауіпсіздігіне көз жеткізе алады. Дүкен иелері, кәсіп­керлер көп жағдайда пиротехниканы барахолкадан көтерме бағада сатып алады. Егер тұтынушы дәлел қағаз сұ­рамаса, сатушы мұны әкелмейді. Сатып алушы заңдылықты талап етсе, кәсіп­керлер де отшашу сатып алған орнынан құжаттарды сұрай бастайды, – деді заңгер Т.Кішкенебаев.

Пиротехника сатып алар алдында ең алдымен қаптамаға назар аударып, оның жарамдылық мерзіміне мән беру қажет. Әрмен қарай дүкен иесінен сапа сертификатын тексеріп, өндіруші елдің белгісі мен қауіпсіздік талаптарына сәй­кестігін растайтын құжаттарды сұрауы қажет. Өнімді барынша сертификатталған және лицензияланған дүкендерден сатып алған абзал. Отшашуды пайдалану жө­нін­дегі нұсқаулықты міндетті түрде оқып шығу маңызды. Мамандар пиротех­ни­каны тек ашық алаңдардарда атуға, сондай-ақ отшашуды қолданар алдында ауа райын ескеруге (желдің болмауына) кеңес береді.

Алтынай БАУЫРЖАНҚЫЗЫ,

Алматы қаласы