Әуелі қазақ жерінде арыстан мен жолбарыс болған ба деген сұраққа жауап іздеп көрсек. Тарихи деректерге үңілсек, ертеде қазақ жерінде Азия арыстаны болғаны жайлы айтылады. Кей деректерде парсы немесе үнді арыстаны деген атау алған. Салмағы шамамен 160-190 келі тартқан екен. Аңызға сүйенсек, соңғы азиялық арыстанды Х ғасырда Дон бойында князь Игорь өлтірген. Ал жолбарыстың жөні бөлек. Үлкендерден Сыр бойында Орта Азиядағы ең үлкен жолбарыстың болғанын талай естідік. Бірақ осы күні олардың да қарасы көрінбейді. Соңғы рет өткен ғасырдың орта ширегінде Балқаш маңынан кездескені ғана айтылады. Тарихи шығармаларда қалың қамыс пен тоғайды жағалап, жолбарыс аулау үшін аңшылыққа шығатын хандар жайлы әңгіме соның бір айғағы болса керек. Қош, осы жыртқыш аңдар ел аумағында соңғы кездері қайта бой көрсете бастады. Оған Ақтау мен Павлодар қаласындағы оқиғалар дәлел.
1 мамыр күні Ақтау қаласында теңіз жағалауында белгісіз бір азамат жолбарыстың күшігін ертіп жүргені жайлы бейнежазба тарап кеткен болатын. Кейіннен Маңғыстау облысы бойынша табиғатты қорғау жөніндегі полиция қызметкерлері мен аумақтық инспекция өкілдері ол азаматты тапқан болатын. Жолбарыс Ресейдің «Евро-Цирк» ұжымына тиесілі екен. Сол кезде Маңғыстау аумағында бір бас аналық жолбарыс, бір бас аналық арыстан, екі бас жолбарыстың күшігі бар екені анықталған болатын. Күн сайын аналықтары 6 килограмм, күшіктері 3 килограмм ет жейді екен. Қарасаңыз, бұл аңдарды қоректендіру де оңай емес. Бірақ бұл өңірде тіркелген бірінші оқиға емес. Жуырда әлеуметтік желіде дәл осы аймаққа қарасты Ақшұқыр ауылы маңында қараусыз арыстанның жүргені жайлы бейнежазба тарады. Арыстанның Маңғыстауға қалай, қашан келгені әлі белгісіз болған. Бірақ көп өтпей иесі жайлы ақпарат тарап, арыстанды заңсыз асырағаны үшін 3 жылға дейін бас бостандығынан айырылуы мүмкін екені хабарланды.
– Бұл – жыртқыш аңға байланысты биыл өңірде тіркеліп отырған екінші оқиға. Мамыр айында теңіз жағасында кездескен жолбарыстың күшігі арнайы цирк үшін Ақтауға жеткізілген. Шамасы, бұл арыстан қолға үйретілген. Яғни, иесі бар. Өйткені адамдарға зиянын тигізбеген. Уақытша бөлек орынға орналастырдық. Қошқар ата қорымының маңында ұстап отырмыз. Берген етті жеп, су ішті, – дейді Маңғыстау облыстық Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі инспекциясы басшысының орынбасары Ғаббас Досатов.
Осы секілді оқиға Павлодар қаласында да тіркелген еді. Мамыр айының басында Ресейден африкалық арыстанның күшігін сатып алған жас жігіт оны еш рұқсатсыз Қазақстанға алып келген. Ізін ала азаматқа 27 мың теңге айыппұл салынып, арыстанның күшігі тәркіленді.
Жалпы, Қазақстанда цирктер мен хайуанаттар бағын есепке алмағанда, жабайы табиғатта арыстан мен жолбарыс мекен етпейді. Ал оларды үй жағдайында асырауға заң рұқсат ете ме?
– Жерімізде ертеде болған шығар, қазіргі уақытта бұл аңдар мекендемейді. Тек цирктерде немесе зообақтарда бар. Еліміздің заңнамасы жыртқыш аңдарды үйде асырауға рұқсат береді. Тек бірнеше талап бар. Ең әуелі құжаттары түгел болуы шарт. Оның үстіне, басқа адамдарға залал келтірмейтіндей оқшаулау керек. Асыраушы аңға тиісті қорегін уақытылы бере алуы тиіс. Осы секілді талаптарды орындай алсаңыз, кез келген жыртқыш аңды асырауыңызға болады, – деді Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің баспасөз хатшысы Сәкен Ділдәхмет.
Жабайы аңдарды асырап, оны мақтаныш көретін елдер бар. Солардың қатарында Біріккен Араб Әмірлігінің бай-бағландары бар. Бірақ 2017 жылдан БАӘ-нің дәулеттілеріне жыртқыш аңдарды өзімен бірге алып жүруге тыйым салына бастады. Себебі елде жыртқыш аңдардың көбеюі қоғамдық қауіпсіздікке қатер төндіре бастаған. Сол жылдан бастап көшеде немесе көлікте жыртқыш аңды өзімен ертіп жүрген арабтар 13,6 мың доллар айыппұл төлей бастады.
Түйін:
«Қасқырды қанша бақсаң да, орманға қарап ұлиды» деуші еді. Сол секілді жыртқыш аңдарды үй жануары ретінде асырау да қауіпті көрінері анық. Дегенмен елімізде бұл іске қызығушыларға жол ашық. Тек аң асырай алар жағдайыңыз бен тиісті құжатыңыз болса жеткілікті.
Мадияр ТӨЛЕУ
