Айрықша мәртебеге ие жауапты хатшылық қызметпен қош айтысатын болдық. Мемлекет басшысы 13 жыл бұрын енгізілген штат бірлігін қысқартуды тапсырған. Президент тапсырмасы біртіндеп орындалып жатыр. Лауазымы жойылған жауапты хатшылар енді қайда барып «бас сауғалайды»? Бұл қызмет бастапқы мақсатын орындай алды ма? Әлде жемісін бермеген соң алып тасталды ма?
Негізі, жауапты хатшы қызметі штат бірлігі ретінде әкімшілік реформа аясында 2007 жылы пайда болған. Оның мойнына артылған міндет те көп, сәйкесінше статусы да ерекше еді. Ол орталық атқарушы органдарында аппаратты басқарады, Президенттің өзі бекітіп, өзі алып тастайды. Мәртебесі айрықшау деуіміздің мәні осында. Заң бойынша ұзын саны 30 міндетті атқарады. Бәрін тізбелемей, қысқа қайырғанда, мемлекеттік басқарудың тиісті салаларында саясаттың іске асырылуын қамтамасыз етеді. Яғни, орталық атқарушы орган аппаратының жұмысын ұйымдастырып, үйлестіріп, бақылайды. Министрлер ауысқанда командалық көштің алдын алып, аппараттағы тұрақтылықты қамтамасыз ету керек болатын. Министрліктер мен ведомстволар ішіндегі функцияларды бөлу мақсатымен қосылған-етін. Яғни, министр саяси және стратегиялық мәселелермен айналысса, жауапты хатшы шаруашылық қызмет орындауы тиіс еді. Адами ресурстарды дамытуға, қызметкерлер жұмысына қарайды деп жоспарланған. Былайша айтқанда, өте маңызды тұлға саналып келді. Саясаттанушы Ерлан Саировтың айтуынша, әу баста шаруашылық қызметпен айналысуы тиіс қызметкерлер іс жүзіне келгенде монополия құруды шығарған. «Министрді де, жауапты хатшыны да Президент тағайындайтын. Соны пайдаланып, жауапты хатшылар кейбір саяси мәселені монополиялайтын болды. Министрліктегі қосбилік шешім қабылдауға, оның сапасына кері әсер беріп жатқандықтан, бұл институтты таратуға шешім қабылданды. Ұйымдастыру ісі де, саяси мәселелер де бір адамның басы-қасында болғаны дұрыс сияқты», – дейді сарапшы. Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың биылғы Жолдауынан үзінді келтірсек. «Жауапты хатшылар институты мәселелеріне тоқталғым келіп отыр. Бұл институтты енгізер кезде жауапты хатшылардың ауыспайтындығы министрлерді әкімшілік кадрлық жұмыстан босатып, аппараттың тұрақтылығын қамтамасыз етеді делінген еді. Бірақ бұлай болған жоқ. Министрлер мен жауапты хатшылар арасында кикілжің жиіледі. Оның кесірі жалпы іске тиеді», – деді ол. Мемлекет басшысының өзі бұл лауазымның бастапқы мақсатты орындай алмағанын, қайта керісінше кері әсер еткенін сынға алды. Саясаттанушы Айдос Сарым аталған лауазымды артық құрылым деп бағалайтынын айтып отыр: «Мемлекеттік қызметтің кадрлық саясаттағы келістірілмеген құрылымына айналып кетті. Себебі жауапты хатшы көптеген елде мемлекеттік қызметтің ауқымында жұмыс істейтін қызметкер саналады. Өйткені министрлер партиялық тізім бойынша сайланып, ауысып кетіп отырады. Ал жауапты хатшылар тұрақты қалатын тұлға болуы керек еді. Біздің жағдайда кез келген министр кез келген жауапты хатшыны ауыстыра алатын, өзінің адамын әкеліп қоятын функцияға айналып кетті. Сол себепті артық құрылым деп бағаланды». Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің төрағасы Анар Жайылғанова брифингте жауапты хатшылардың қызметін кімнің арқалайтынын айтты. «Жауапты хатшыларды таратқан кезде олардың міндеті аппарат басшыларына жүктеледі. Функциялары мен өкілеттері қайта қаралады. Бірақ бұл қысқарту мемлекеттік аппараттың тұрақтылығына еш кері әсер етпейді», – деді ол. Премьер-Министрдің орынбасары Ералы Тоғжанов тіпті жалақы жайлы сөз қозғады. «Жауапты хатшылар институты 15 министрлікте бар. Аппарат басшысының міндеттері заңда анық көрсетілген. Ол сол жауапты хатшылардың өкілетіне толықтай сәйкес келеді. Бұл мәселе күн тәртібінде тұр. Орташа жалақы 685 мың теңгеден бастап 830 мың теңгеге дейін. Айлық мөлшері жұмыс өтіліне байланысты болады» деген еді. Жауапты хатшының қызметін кімнің атқаратынын анықтасақ, енді жұмыстан айырылғандардың жағдайына келейік. Олар қазірдің өзінде біртіндеп жаңа қызметтерге орналастырылып жатыр. Ерлан Саиров жауапты хатшылардың жұмыспен қамту мәселесінде жеке-жеке қарау керек деген пікірде. «Қызметкердің қаншалықты жақсы жұмыс істейтініне байланысты болуы керек. Мысалы, осы қызмет түрімен кәсіби түрде айналысып, арнайы квалификацияға ие адамдар бар. Олардан айырылып қалуға болмайды», – дейді саясаттанушы. Ал Айдос Сарым болса, олардың мемлекеттік қызметтен хабары бар болғандықтан, басқа салаға кетуінде тұрған ештеңе жоқ дейді. «Меніңше, жауапты хатшының керемет мұнайшы не дәрігер болуы міндетті емес. Ол – мемлекеттік қызмет туралы және өзге де заңдардың құрылымын жақсы білетін, аппаратты ұйымдастырушы. Бұрын бұл қызметті аппарат басшысы деп айтатын. Жанды қинамай, оларды аппарат басшысы еткен жөн деп ойлаймын. Есесіне, кадрға жауап береді, қаламсаптың болуы, компьютердің дұрыс жұмыс істеуі, қызметкерлердің уақытылы жұмысқа келіп-кетуі деген сияқты істермен айналысады. Қалған мәселені сол саланың майын ішкен мамандар шеше береді». Айтқандай, 15 министрліктің жауапты хатшысы жұмыссыз қалатын болды. Ұлттық экономика министрлігінің жауапты хатшысы Арман Жұмабеков, Білім және ғылым – Қанат Сәрсембаев, Ақпарат және қоғамдық даму – Жанат Қожахметов, Мәдениет және спорт – Бақытжан Берікбайұлы, Ауыл шаруашылығы – Марат Оразаев, Сауда және интеграция – Жәнібек Гүпіров, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау – Аида Құрманғалиева, Қаржы министрлігі – Айдын Ашуев, Цифрлық даму, инновация және аэроғарыш өнеркәсібі – Әнуар Ахметжанов, Экология, геология және табиғи ресурстар – Сәбит Нұрлыбай, Энергетика – Талғат Момышев, Әділет – Азамат Әмірғалиев, Сыртқы істер – Аркен Өтенов, Индустрия және инфрақұрылымдық даму – Мереке Пшембаев және Денсаулық сақтау министрлігінен Әсем Нүсіпова бар. Экс жауапты-хатшылар жерде қалмайды. Алды жаңа қызметке тағайындалып, қызметке кірісіп кетті. Мысалы, Әнуар Ахметжанов Цифрлық даму, инновация және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігіндегі бірінші вице-министр қызметіне келді. Ахметжановпен бір күнде жұмыстан босатылған Әсем Нүсіпова да өзінің министрлігінде министрдің орынбасары болды. Әріптестерінің жолын Мереке Пшембаев та қуды. Ол да вице-министр атанды. Артық құрылым деп алып тастағаны болмаса, әзірге әркім өз министрлігінен орын теуіп жатыр. Бұрын-соңды істеп көрмеген салаға барса, сіңіп кете ала ма? Ал командалық көштің күйі қандай болады? Оны бұрынғы жауапты хатшылардың орнын тауып, оңалған кезінде көре жатармыз.Жадыра АҚҚАЙЫР