Көрнекті ақын Мұхтар Шахановтың «Гүлдәурен» әнін білмейтін жан жоқ шығар, сірә! Оқушы біткен мектеп бітіру кешінде «Он жыл мектеп партасында, бірге отырдым өзіңменен» деп шырқайтын еді. Еліміз асықпай, 12 жылдық білім жүйесіне көшкелі отыр. 12 сыныпты бітірген оқушының «12 жыл мектеп партасында» деп ән салатын күні де алыс емес.
Әңгімені әріден бастайық. 12 жылдыққа көшу жобасы министр Аймағамбетовтен де бұрын басталған. Бұл жүйе төңірегінде Сағадиев «дәуірінде» де байбалам салғандар жетерлік. Оның тиімді тұсы бар екенін айтып, дәлелдеген де министрлер болды. Олардың дені мектеп оқушыларының шығармашылық дамуына, тұлға болып қалыптасуына ықпал ететінін, әлемдік білім беру жүйесіндегі мықты бәсекелестікке қарсы тұратын, заманауи білікті мамандарды тәрбиелеп шығарамыз дескен болатын.
Жақында Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Білім және ғылым министрі Асхат Аймағамбетовті қабылдап, 12 жылдық оқу мерзіміне қажетті инфрақұрылымды, бағдарламалар мен жалпы білім жүйесін дайындауға басымдық бере отырып, жүйелі түрде, асықпай көшу керегі жөнінде тапсырма берді.
Сенатор Бақытжан Жұмағұлов: «Бұл жүйеге өту үшін ұзақ жыл дайындалдық. Ендігі міндет – ата-ана мен мұғалімнің дайындығы. Насихат, түсіндіру жұмыстары толыққанды жүргізілсе, нәтиже болады. Білім және ғылым министрлігі соңғы 16 жылда осыған дайындықпен келе жатыр. Бірнеше жобаларды қарастырды. Бұл бір күннің немесе бір министрдің жұмысы емес. Талай министрдің, талай қызметкердің әзірлеген жүйелі жұмысы. Жалпы, білім беру саласы бұл жүйеге өтуге дайын деген ойдамын» дейді.
Республикалық QAZBILIM орталығының директоры Аятжан Ахметжан өзінің Facebook парақшасында: «Өзім 12 жылдық мектептің түлегімін. Мектепке 7 жасқа толған соң бардым. 18 жастан 19 жасқа жақындап, 12 жылдық мектепті бітіріп шықтым. Бір жылға жуық уақыт Қазақстанға келем деп, құжатпен алысып жүріп қалдым. Келген соң бір жыл дайындық оқыдым. Сөйтіп жүріп университетке оқуға түскенде, өзімнен 4 жас кішілермен курстас болдым. Группада сөз бастайтын «ата» едім. Кейін білінбей кетті. Қазір де оқитынымды білетін сыныптастарым «Әлі оқып жүрсің бе? Сен де шаршамайды екенсің» дейді. Әрине, шаршауға уақыт жоқ. Айтпақшы, 12 жылдық әлемде бар үрдіс. Басты мәселе, 12 жылдыққа көшуге материалдық, техникалық, кадрлық мәселелер дайын болса, мектеп жетіп, оқулық сапалы болып, бағдарламалар жүйеленіп тұрса, жеткілікті. Ал тек форма көшіп, мазмұн алдап тұрса, онда ұтыламыз» деп жазады. 6+11 (12) =? деп форма қумай, мазмұн тұрғысынан сұрайтын жан болса, риза болар едім» деп жазады.
12 жылдық білім беру жүйесі бойынша, бала мектепке 6 жасынан баратын болады. Сонда бастауыш білім беру жүйесі – 1-4 сынып аралығы болса, 5-10 сынып оқушылары толық білімге қол жеткізе алады. Ал 11-12 сыныпта оқушы белгілі бір мамандыққа бейімделеді. Бұл жобаның тиімді тұсы – осында.
12 жылдық білім халықаралық стандартқа сай келеді. Жалпы, орта білім беру жүйесі 12 жылдыққа негізделген елдер көп. Еуропа кеңесінің университет проблемалары жөніндегі тұрақты конференциясы 1992 жылы қабылдаған декларациясында «әлемдік тәжірибеде 12 жылдық орта білім беру жүйесі ең таңдаулы болып есептелген» екен. Яғни, бұл жүйенің тиімді екенін тәжірибе көрсетіп отыр. Әлем демекші, АҚШ, Канада, Франция, Испания, Польша секілді мемлекеттер 12 жылдық білім жүйесіне әлдеқашан көшіп қойған. Германия, Чехия мектептері 13 жылдықты, Голландия 14 жылдық білім жүйесін таңдап отыр. Балтық жағалауы ел дерінде де білім жүйесі – 12 жылдық. Демек, бұл жүйеден үркудің де қажеті шамалы. Бұл – бір.
Екіншіден, бала мектепке 6 жастан барса жақсы, 7 жастан бастайтын болса, мектеп бітіргенше 19-ға толады екен. 19 жастағы еңгезердей жігіттің мектеп партасында отырғанын елестетіп көріңіз.
Көпбалалы ана Айсұлу Аймағамбет бұл жүйенің енуіне мүлдем қарсы. «Біздің мектептердегі оқыту бағдарламасы кеңестік үлгіде қалып қойған. Балалардың сабақ оқуға ынтасы жоқ. 45 минут партада отырғысы келмейді. Тіпті, «мектепке бармай-ақ, қосымшада жүре берсек, болмай ма?» деп сұрайды. Әлемдік тәжірибе деп жиі айтамыз. Әлемнің көптеген елдерінде 9 сыныптан кейін баланы білім алуға емес, белгілі бір кәсіпті меңгеруге үйретеді. Сол арқылы баланың жұмыс істеу қабілетін арттырады. Бізге де сондай жүйе артық етпес еді» дейді.
12 жылдық білім жұмыссыздықты азайтады деген де тұжырым бар. Яғни, 11-12 сыныпта белгілі бір профиль бойынша мамандыққа бейімделген бала мектептен кейін қол қусырып қарап отырмайды. Оның кәсіптік бейімі бойынша жұмыс істеуге, еңбек етуге қабілеті бар. Олай болса, кәсіптік-техникалық колледждердің қажеті бола ма? Оқушы кәсіпті жоғары сыныпта меңгеріп шығатын болса, колледжде оқып несі бар?
«Қазақстанда 18 жастан бастап қана неке қия алады. 18 жасқа толмағандар арасындағы неке ата-ананың жазбаша келісімімен рұқсат етіледі. Қазір мектеп жасындағы қыздар арасындағы жүктіліктің көбеюі де белең алып барады. 12 жылдық білім беру жүйесіне көшсек, естияр жастағы баланы «қатаң» тәртіпте ұстай аламыз ба? Қазір жаһандану заманы. Ақпараттың бәрі ашық. Бүгінгі бала «тәйт-тәйт» дегенге көне қояр ма екен?» деген уәжін айтады Айгүл Қасым есімді ата-ана.
Білім беру жүйесінде ақсап тұрған дүниенің бірі – материалдық-техникалық база. Мектеп жетіспеушілігі, үш ауысымдық мектеп проблемасы таусылмай жатып, жаңа жүйеге көше аламыз ба? Информатиканы терең меңгеріп, техника тілін жетік білмей, замана көшіне ілесе алмайтынымыз тағы анық. Ірі қалалардың өзінде мектеп ғимараттары тапшы. Үш ауысымнан қашамыз деп, бір сыныпта 30-40 бала білім алып жатыр. Баламен жеке жұмыс істеуге мұғалімнің мүмкіндігі жоқ. Сол себепті ата-ана баласына қосымша сабақ оқытуға мәжбүр болып отыр. Ал ауылдағы мектептің жайы бесенеден белгілі. Интернеті жоқ ауыл өте көп. Оған «қатесі көп оқулықтың» жырын қосыңыз. Демек, «төрт аяғын тең басқан» дайын мектеп әзір жоқ. Қалай десек те, 12 жылдыққа көшудің мәселесін әлі де нықтай түсу қажет секілді. Кез келген жобаны қабылдауда сарапшылардың да пікіріне құлақ түрген дұрыс. Кешелі бері әлеуметтік желіде 12 сынып оқушысының жас мөлшерін анықтап жатқандар көп. Біреу 17 деп, енді біреулер 18 деп әлек болып жатыр. «Оқушының жасын санау – баланың тірлігі» дейтіндер де табылар. Дегенмен басты мәселе – кадрлық, материалдық-техникалық базаның сақадай-сай болуында. Жүйелі жұмыс жүргізіліп, дұрыс насихат жасалса, алынбайтын қамал жоқ. Бұл жоба тиімді болады десек, тиісті шараларды атқарған жөн.
Г.ТҰРҒАНБАЙ