Елімізде қару айналымы қатаң қадағалауда. Жеке тұлғалардағы азаматтық және мекемелердегі қызметтік қаруды ұстаудың және сақтаудың өзіндік қағидасы бар. Оны орындамаған қару иесі әуелі 20-40 АЕК көлемінде айыппұл арқалайды, екі немесе одан көп рет ереже бұзса, рұқсатынан айырылып, қаруы тәркіленеді. Осы тұста қатынастарды жетілдіре түсу үшін елімізде орталықтандырылған қару сақтау қызметі қолға алынған болатын. Посткеңестік елдерде жоқ мұндай тәжірибе көрші мемлекеттердің де қызығушылығын тудырып отыр.
Қадағалау – қылмыстың алдын алу
Қару қолданып жасалатын қылмыстардың алдын алу мақсатында жүргізілген жұмыстар нәтижесінде биылғы 11 айда 1 885 тіркелмеген қару айналымнан алынды. Оның ішінде халықтан мылтық, оқ-дәрі және жарылғыш заттар сатып алу бойынша жыл сайын жүргізілетін «Қару» акциясы аясында 1 074 адам 1 518 қару мен 142 588 оқ-дәрі тапсырған. Шілде-қараша айлары арасында өткен бұл іс-шараға республикалық бюджеттен 97 млн теңге бөлінген болатын. Бұл қаражат толығымен игеріліпті. «Биыл қару қолданып жасалған қылмыс саны 212 деректі құрады. Бұл өткен жылғы 219 оқиғамен салыстырғанда 3,2%-ға аз. Соның ішінде бұл қылмыстардың 92 пайызы, яғни 194 қылмыс заңсыз айналымда жүрген қарумен жасалған. Біз профилактикалық жұмыстарды күшейтіп, азаматтық және қызметтік қарулар айналымын қадағалау аясында жыл басынан бері 205 мың тексеру жұмысын жүргіздік. Сақтау талаптарын, тіркеу және қайта тіркеу тәртібін бұзғаны үшін 12 мың қару иесі әкімшілік жауапкершілікке тартылып, 202 млн теңгеден астам айыппұл салынды. Сондай-ақ биыл ішкі істер органдарында тіркеуде тұрған қаруларды ұрлау көрсеткіші 59%-ға, яғни былтырғы 99 деректен 41-ге азайды», – дейді ІІМ Әкімшілік полиция комитеті Қару айналымын бақылау басқармасы бастығының орынбасары, полиция подполковнигі Асылбек Ыдырысов. Осы бағытта атқарылып жатқан жұмыстарды күшейту мақсатында былтыр қандай да бір өзгерістерді бұрынғыдай Үкіметтің қаулысымен емес, министрдің бұйрығымен реттеуге құзырет беретін шешім қабылданған. Соған сәйкес, енді «Азаматтық және қызметтік қару айналымын қадағалау» ережесін Ішкі істер министрлігі бекітеді. Жылына кемінде бір рет өзгеріс енгізілетін бұл ережеде жеке тұлғалардың да, заңды тұлғалардың да ұсыныс-тілектері ескеріледі. «Бұл өзгерістің қару айналымын қадағалауда, қару иелерімен қарым-қатынаста, шешім қабылдау жеделдігінде үлкен көмегі тиіп отыр. Мәселен, аңшыларға ұңғылы қаруларына патрондарды өз қолымен дайындауға рұқсат беру туралы шешім қабылданды. Айталық, бытыра мен күкіртті бөлек сатып алып, гильзаны толтыра алады. Бұл олардың шығынын азайтуға септігін тигізеді. Сондай-ақ газбен толтырылатын аэрозольды-механикалық шашыратқыштарды мамандандырылған дүкендер рұқсатсыз сатуға мүмкіндік берілді. Сатушы қару иесін сол жерде тіркеуге алып, сатып алушыға арнайы журналға қол қойдыра отырып, нұсқаулық өткізеді. Мұндай ұсыныстар әлі де бар. Жинақтай отырып, кең ауқымды мақұлдаулар мен талқылаулардан кейін шешім қабылдайтын боламыз», – дейді Асылбек Түлкібекұлы.ТМД-да жоқ тәжірибе
Елімізде былтырдан бастап ең алғаш рет орталықтандырылған қару сақтау қызметі қолға алынған. Жекеменшік компаниялар жүзеге асыра бастаған мұндай тәжірибеге ресейлік құқық қорғаушылар бірден қызығушылық танытыпты. Өйткені қару сақтаудың баламалы бұл түрі посткеңестік мемлекеттердің ешқайсысында жоқ. Айына бір қару бірлігі үшін 1 500 теңге ғана алатын бұл серіктестіктің бір мезгілде 5 мыңнан астам қару сақтайтын мүмкіндігі бар екен. «Бұл – өте ыңғайлы жүйе. Біріншіден, заңды тұлғаларды да, жеке тұлғаларды да қару сақтаудағы жауапкершіліктен босатады. Екіншіден, қадағалаушы органдар үшін, яки ішкі істер қызметкерлеріне қарудың сақталу тәртібін тексеру жұмысын жеңілдетеді. Айталық, жеке адам қаруды сейфте сақтау керек, қалалық жерде тұрса, дабылқаққыш орнатуы міндетті. Ал мекемелердің қару сақтау бөлмесі, тәулік бойы күзеті болуы керек деген сияқты тағы да басқа қауіпсіздік міндеттемесі бар. Учаскелік инспекторлар қаруды тексеру үшін оның иесінің уақыты қашан босайтынын күтіп жүреді. Осы тұрғыдан келгенде, бұл – өте оңтайлы шешім. Сақтау да, қадағалау да бір орталықтан жүзеге асады. Одан бөлек, біз қаруды тазалау, майлау, консервациялау сияқты кең спектрлі қызмет түрлерін көрсетеміз»,– дейді Sapsan Group KZ ЖШС директорының кеңесшісі, запастағы полиция полковнигі Нұртай Сартаев.Елімізде былтырдан бастап ең алғаш рет орталықтандырылған қару сақтау қызметі қолға алынған. Жекеменшік компаниялар жүзеге асыра бастаған мұндай тәжірибеге ресейлік құқық қорғаушылар бірден қызығушылық танытыпты. Өйткені қару сақтаудың баламалы бұл түрі посткеңестік мемлекеттердің ешқайсысында жоқ.
Қаруды үйден тыс сақтаудың артықшылықтары көп. Біріншіден, бала-шағадан бөлек ұстаған қауіпсіз. Былтыр Қызылордада аңнан келген әкесінің мылтығын қызықтап отырған 12-дегі қыз бала өзін атып алып, ажал құшқан. Ақтауда да осындай оқиға болыпты. Досына әкесінің мылтығын мақтанып көрсетіп отырған баласы абайсызда оны атып жіберген. Бір бала өліп, бір бала сотталып кетті. Болмаса, үйдегі қарумен суицид жасайтындар да кездеседі. Жыл басынан бері осындай есепте тұрған қарумен жазым ету немесе өзін-өзі өлтірудің 4 дерегі тіркелді. «Біз бұл бастамадан үлкен болашақ көріп отырмыз. Сондықтан да оны одан әрі дамыта түспек ойымыз бар. Оған біздің тәжірибеміз де, мүмкіндігіміз де жетеді. Өйткені біздің қызметкерлердің басым бөлігі, соның ішінде өзім де кезінде ішкі істер органдарында қару айналымын қадағалау бөлімінде 10 жылдан көп қызмет еткен маманмын. Енді 2021 жылы қызмет ауқымын кеңейтіп, 3 бағытта жұмыс жүргізгіміз келеді. Біріншіден, қару консалтингін іске қосу. Талдау жасай келе, қазір көптеген қызмет электронды форматқа көшкендіктен, кеңес беру, түсіндіру қызметіне қажеттілік артып отырғанын байқадық. Соны қолға алмақпыз. Екіншіден, қару аудитін жолға қою. Қару саны көп заңды тұлғалардың арсеналына аудит жүргізуге көмектесу, қаруды тіркеуге алу, сақтау, рәсімдеу құжаттарына талдау жасауға қолғабыс ету. Үшіншіден, қару аутсорсингі. Мекемемен келісімшартқа отыру арқылы, оның қару ұстау мәселесіне қатысты барлық жұмыстарды атқару. Қанша қару қажеттілігін анықтаудан бастап, оны сатып алу, тіркеу, рәсімдеу, сақтау, күтіп ұстау, ең ақыры утилизациялауға дейінгі қызметтерді жүзеге асыру», – дейді Нұртай Батырұлы.Коллекцияға да рұқсат керек
Елімізде қаруды тіркеуге алу өткен ғасырдың 70-жылдары басталған екен. Ал одан бұрын 100 қойдан 150 қозы алған шопандардың малын қасқырдан қорғау үшін, қойма толы халық шаруашылығын ұрылардан күзету үшін оңды-солды есебі жоқ қару таратыла берген. Халықтың жыл сайын тапсыратын қаруының дені – сол мылтықтар. Олардың музейлік экспонат үшін алып қалынатын сирек кездесетін бірен-саран болмаса, қалғанының бәрі өртеліп жойылады. Әйтпесе, жәдігерлік қаруларды коллекция үшін жинайтындар да жоқ емес. Таяуда 13 қараша күні Алматы қаласы Полиция департаменті жеке сектордағы «Атырау» тұрғын үй алабында орналасқан жер үйлердің бірінен қару жасайтын жасырын цехты анықтаған болатын. Осы іс бойынша екі адам ұсталып, олардан 50 данадан астам қару алынды. Сонымен бірге гранатаның макеттері, патрондар тәркіленді. Олардың бәрі пайдалануға жарамдылығын анықтау мақсатында сараптамалық зертханаға жолданды. Ал күдіктілердің айтуы бойынша, бұл қарудың барлығын олар коллекция ретінде сақтаған. Жалпы, еліміздің заңнамасы бойынша қаруды коллекциялау үшін ғана емес, өзгертіп жасау үшін де лицензия қажет. Бұл кісілерде лицензия болмаған. Жалпы, өзін-өзі қорғау қаруына және аңшылық қаруға рұқсаты болған. Аталған дерек бойынша Қылмыстық кодекстің 287-бабы бойынша іс қозғалды. Полиция қызметкерлеріне бұл арсеналдың қайдан келгенін және кімдерге арнап жиналғанын анықтау үшін біраз тер төгуге тура келмек. Тергеу жалғасуда.Нұрлан ҚОСАЙ