Статистикалық мәлімет бойынша, елімізде күніне 2 әйел жатыр мойны обырынан қайтыс болады. Жыл сайын 1 800 әйел аталған дертке шалдығып, 600-і аурудан көз жұмады. Ал осындай көрсеткішті азайту үшін бірқатар шара жолға қойылған. Мәселен, 30 жастан 70 жасқа дейінгі әйелдер жатыр мойны обырына қарсы скринингтен тегін өтеді. Онкологиялық орталықтарда ашық есік күндері ұйымдастырылады. Дегенмен дәрігерлердің айтуынша, қыз-келіншектер денсаулығына әлі де салғырт қарайды. Осы орайда, вакцинаның мүмкіндігі қандай?
Алматыда жатыр мойны обыры жиі кездеседі
Иә, мұндай шараның бірі Алматы онкологиялық орталығында өтті. Орталықтың онкогинекология бөлімінің меңгерушісі Райхан Өлмесханқызының айтуынша, кез келген әйел жатыр мойны обырына шалдығуы мүмкін. Мәселен, 2020 жылы 145 әйелден обыр анықталып, 50 адам қайтыс болған. Республиканың әр өңірін алып қарағанда, Алматыда аталған ауру жиі кездеседі. Биыл өткен ашық есік күнінде тексерілуге 54 әйел келген. Оның біреуінен обыр белгілері байқалған. 44-інен басқа да аурулар анықталып, 25-і ультрадыбыстық тексеруден өткен. Жалпы, Алматыда жатыр мойны обыры бойынша 2 131 әйел есепте тұрады. Соның ішінде 1 258-і 5 жылдан бері дертпен күресіп келеді. Сонда бұл ауру қайта меңдеуі мүмкін бе? «Әйел бастапқы сатыда симптомдарды байқамауы мүмкін. Әдетте олар жыныс жолдарынан қан кету, іштің төменгі бөлігінде, белде ауырсыну болатынын айтып шағымданады. Бірақ бұл белгілер обыр толыққанды пайда болғанын білдіреді. Сол үшін әйелдерге скринингтен өтуге кеңес беремін. Өйткені мұндай тексеру түрі обырдың пайда болу кезеңінен, дамуынан хабар береді. Тіпті, обырға әкелуі мүмкін дейтін белгілерді де анықтайды. Сол үшін жыл сайын гинекологке барса, обырды ерте сатысынан анықтауға мүмкіндік туады. Жатыр мойны обыры анықталған жағдайда ем-шара жүргіземіз. Есепке алып, тексереміз. Иә, ауру қайталануы мүмкін. Мұндайды болдырмас үшін 3-6 айда бір рет міндетті тексерілуге шақырамыз», – дейді онкогинеколог Райхан Өлмесханқызы.Кейінге қалдыруға болмайды
Дәрігерлер онкологиялық аурудың алдын алудың екі жолы барын айтады. Біріншісі – саламатты өмір салтын ұстану, екіншісі – скринингтен өту. Осы орайда, ашық есік күнін ұйымдастырған орталықтан шалғай ауылдардан тексерілуге келгендерді сұрадық. Олардың айтуынша, арнайы іздеп келетіндер бар. Біразы басқа облыстан ат арылтып келеді. Көпшілігі тұрғылықты орнында тексерілуге, құралдардың сапасына сын көзбен қарайды. Ал кейбірі ауру сатысы жоғарылаған соң кешенді ем қабылдауды қалайды. Мысалы, Алматы облыстық ауруханасы онкология бөлімінің меңгерушісі Естөре Қарғабаев БАҚ-қа берген сұхбатында шалғай аудандарда скрининг жүргізуге бағытталған колоректальды обырды ерте анықтау үшін пайдаланатын видеоколоноскоп құрылғысы жоғын айтқан. Одан кейінгі мәселе – адамдардың селқостығы. Мәселен, аталған бөлімге Талғар мен Қарасай сияқты жақын аудандардан тексерілуге аз адам келеді. Облыстағы обырмен күресетін жалғыз аурухана болғандықтан, кейбір аудан тұрғындары үшін алыс. Сондықтан олар скрининг жасап, тексеру үшін аудан аралайды. Ал ауыл-аймаққа келсек, учаскелік дәрігерлер тексеруден өту керегін айтудай-ақ айтады. Бірақ күйбең тіршілік оларға бір сәт бас көтеруге мүмкіндік бермей жатады. Дегенмен төтенше жағдай кезінде үйде отырған жұрт денсаулығына көңіл бөлуді үйренген. Түрлі онлайн курс алып, қаладағы дәрігердің қабылдауына қашықтан жазылған. Мысалы, гинеколог Сымбат Нұрқожақызы онлайн қабылдауға жазылатын әйелдердің көбейгенін айтады. Әсіресе, елді мекенде тұратын әйелдерге бақсы-балгердің емес, дәрігердің емі маңызды екенін түсіндіруге тырысады екен. Алайда дәрігер әйелдердің әлі де денсаулығына салғырт қарайтынын, уақытында етеккірдің келмеуін, арасында жыныс жолдарынан қан кетуін қалыпты қабылдайтынын атап өтті. Оның айтуынша, мұның бәрі – дабыл. Денсаулыққа салым салу – ұтылмайтын бизнес. Байқауымызша, өңір тұрғындарының тексерілуге бармауының бірнеше себебі бар. Біріншіден, аурудан келер қатерді толық білмейді. Яғни, ақпарат аз. Екіншіден, «тегін өтеді» дейтін хабарламадан қашатындар бар. Олар күмәнмен қарап, бойын аулақ салуға тырысады. Үшіншіден, бейқамдық. Мысалы, ауылға көшпелі тексеру машиналары келетіні мәлім. Сонда учаскелік дәрігерлер ауыл тұрғындарына хабарлайды. Адамдар барғанымен, тексеруден өтуге түрлі кедергі кездесуі мүмкін. Мәселен, «іш құрылысыңызды тазалап келіңіз, ертең қабылдаймыз» десе, ертесі тексерілуге бармайды. Ауылда тұратын мұғалімнің де, шаруаның да әрекеті осы. Демек, денсаулықтың өзі үшін маңызын, тексерудің құнын жете білмейді. Сайып келгенде, «жамандық көрсем – өзімнен, жақсылық көрсем – өзімненнің» кері.Вакцина егу қашан басталады?
Жалпы, жатыр мойны обырын емдеу үшін хирургиялық ем, сәулемен емдеу, химиотерапия, қабаттастырылған ем мен құрама ем жүргізіледі. Мұндай ем алмай, аурудың алдын аламын десеңіз, вакцина мен скринингтің көмегіне жүгінесіз. Айта кетерлігі, жатыр мойны обыры – вакциналау мен скринингтің көмегімен алдын алуға және бақылауға болатын жалғыз қатерлі ісік түрі. Мысалы, Аустралия 2018 жылы вакцинаның көмегімен жатыр мойны обырын жеңгенін хабарлады. Ал мұндай вакцина түрі бізге қашан енгізіледі? 2020 жылы жатыр мойны обырына қарсы вакциналау Денсаулық сақтау кодексіне енгізілді. Вакцинаны ерікті түрде немесе ата-ананың рұқсатымен егеді. Жоғарыдағы сұрағымызға онкологиялық орталық қызметкерлері толықтай жауап берді. Олардың айтуынша, қазір елімізде мұндай вакцина түрі жоқ. Бірақ Денсаулық сақтау министрлігі мен ҚазҰҒЗИ вакцина шығаратын компаниялармен келіссөз жүргізіп жатыр. «2022-2023 жылдары елімізде қыздарға тегін вакцина салу басталуы мүмкін»,– дейді мамандар. Ал аталған вакцинаның жас мөлшері қандай? Мәселен, Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы мұндай вакцинаны 26 жасқа дейінгі әйелдерге салуға кеңес береді. Бірқатар мамандар жасөспірім қыздарға салу керегін, бұл аурудың алдын алуға көмектесетінін айтады. Ерекшелігі, әйелдерге вакцина егудің алдында оларда папиллома вирусының бар-жоғын анықтап алу қажет. Вирус түрі жоқ болса, егу жұмысын жалғастыруға болады. «Егер бұл вакцинаны егуді бастасақ, біраз адамды аман алып қалар едік. Вакциналау жайын 2010 жылы көтергенімізбен, министрлік шетке ысырып жүрді. Сөйтіп жүргенде арада 10 жыл өтті. 10 жылдың ішінде қаншама әйел жатыр мойны обырынан көз жұмды?! Егер екпені егу кодекс бойынша бекітілсе, 11-13 жас аралығындағы қыз балаларға екпе егуді жоспарлап отырмыз» деген еді медицина ғылымдарының профессоры Сәкен Әміреұлы.Айзат АЙДАРҚЫЗЫ