Қазақстан Дүниежүзілік банктің Doing Business рейтингінде 25-орынға тұрақтады. Бұл рейтингте әлемнің 190 елінің бизнесті дамыту үшін жасап отырған жұмысы сараланады. Себебі кәсіпкерлікті қолдау ел экономикасының өсуі мен әл-ауқатының жақсаруына ықпал етеді. Осыған орай, Үкімет рейтинг нәтижесін әлі де жақсарта түсу үшін заңнамалық түзетулер пакетін әзірледі.
Бүгінгі таңда «Кейбір заңнамалық актілерге бизнес ахуалды жақсарту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңның жобасы 30-дан астам нормативтік-құқықтық актіге шамамен 200 түзету енгізуді көздейді. Біздің елдегі бизнеске қолдау туралы сөз болса, «Бизнестің жол картасы» мемлекеттік бағдарламасын айналып өту мүмкін емес. Былтыр тиімділігі дәлелденген соң бағдарламаны 2025 жылға дейін ұзарту туралы шешім қабылданды. Аталған бағдарламаны жүзеге асыру үшін алдағы 4 жылға бюджеттен 421 млрд теңге бөлініп отыр. Бұл қаржы бюджетке еселеп қайтады деген есеп бар. Сонымен бірге бағдарламаны іске асыру жалпы ішкі өнімдегі шағын және орта бизнестің үлесін 35 пайызға, ал жалпы ішкі өнімдегі өңдеуші өнеркәсіптің үлесін 13,4 пайызға жеткізуі тиіс.
Биылдан бастап шағын кәсіпкерлік субъектілерін, оның ішінде микрокәсіпкерлік субъектілерін де үш жыл тексеруге, профилактикалық бақылау мен қадағалау жасауға жарияланған мораторий күшіне енді. Бірақ мораторий мәселесінде мына жайтты назарда ұстау қажет: мораторий күші тұрғындардың өмірі мен денсаулығына, қоршаған ортаға, қоғамдық тәртіпке қауіп төндіруі мүмкін әрекеттердің алдын алуға немесе оларды жоюға бағытталған тексерулерге қатысты болмайды!
Ұлттық экономика министрлігінің мәліметінше, конституциялық құрылым мен ұлттық қауіпсіздікке тікелей немесе жанама қауіп төндірген жағдайда бақылау және қадағалау органының бірінші басшысының шешімімен кәсіпкерлік субъектісіне тексеру жүргізіледі. Сонымен қатар егер кәсіпкер өз қызметін тексеруге қатысты бастамашы болса, сондай-ақ Қылмыстық-процесуалдық кодексте қарастырылған негіздер бойынша тексеру жүргізіле береді. Мораторий прокурорлық, кедендік, салалық тексерістердің кейбір түріне, сондай-ақ жер қойнауын пайдаланушыларды тексеруге, өнімге санитарлық-эпидемиологиялық сараптама жүргізу мен профилактикалық қадағалауға, сәйкестікті бағалау саласындағы аккредиттеу субъектілерін профилактикалық бақылау мен тексеруге қатысты болмайтынын да айта кеткен жөн.
Мораторий еркінсу дегенді білдірмейді. Кәсіпкерлік субъектілері мораторий кезеңінде ел заңдарын, жеке және заңды тұлғалардың құқы мен заңды мүддесін сақтап, тауар, жұмыс және қызметтің қауіпсіздігі мен сапасын қамтамасыз етуі тиіс. Бұл тексерулерге қатысты.
Ал Мемлекет басшысының 2019 жылғы 2 қыркүйектегі Жолдауында арнайы салық режимін қолданатын және микро немесе шағын кәсіпкерлік субъектісі ретінде танылған салық төлеушілерді 3 жылға табыс салығынан босату қарастырылған. Ал бұл қандай салық? Табыс салығы – корпоративті табыс салығы, жеке табыс салығы, шаруа қожалықтары мен фермерлік шаруашылықтар үшін бірыңғай жер салығы, сондай-ақ жеңілдетілген декларация бойынша жұмыс істейтін салық төлеушілер үшін әлеуметтік салық. Басқа салықтар мен төлемдер міндеттемелер туындаған жағдайда төленеді. Биыл табыс салығын төлеуден 1,2 млн-ға жуық салық төлеуші босатылады. Олар үш жыл мерзімге белгіленген салық жеңілдігінен 380 млрд теңгеден астам қаржы үнемдейді екен.
Осы тұста микробизнес субъектісі мен шағын бизнестің айырмашылығын жаза кетсек, егер жұмыскер саны 15 адамнан асса, жылдық табысы 30 мың ең төменгі есептік көрсеткішті құрайтын (79 530 теңге) жеке кәсіпкер микробизнес субъектісіне жатады. Ал жұмыскер саны 100 адамға дейін болатын, жылдық табысы 300 мың АЕК-ті құрайтын (795 300 теңге) жеке кәсіпкерлер және заңды тұлғалар шағын бизнес субъектісі саналады.
Жалпы, соңғы жылдары жеке кәсібін ашушылар қатары көбейді. Солардың бірі – тарихшы, этнолог Тұрар Саттарқызы. Ол отбасылық тәрбие орталығын ашуды қолға алмақ.
– Бұрын-соңды бизнес ашу туралы ойлаған емеспін. Жиырма жылдан астам уақыт бойы мәдениет саласында еңбек еттім. Өзімнің авторлық жобам бар еді, оны жүзеге асыру үшін бизнес ашуым керек екен. Биыл шағын кәсіпкерлерге жасалатын салық жеңілдігі туралы естідім. Бұл жеңілдіктің кәсібімді жолға қойып алғанша пайдасы болатынын сеземін, – дейді ол.
Республика көлемінде өткен жылдың 9 айында ШОК-тың ЖІӨ-дегі үлесі 29,5 пайызды құрады, бұл 2018 жылмен салыстырғанда 0,6 пайызға көп. Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері өндірген өнім көлемі алдыңғы жылға қарағанда, 10 пайызға өскен. Биыл күшіне енген жеңілдіктер бұл көрсеткіштердің әлі де жақсаруына ықпал етеді деп сенгіміз келеді.
Халима БҰҚАРҚЫЗЫ
Ал Мемлекет басшысының 2019 жылғы 2 қыркүйектегі Жолдауында арнайы салық режимін қолданатын және микро немесе шағын кәсіпкерлік субъектісі ретінде танылған салық төлеушілерді 3 жылға табыс салығынан босату қарастырылған. Ал бұл қандай салық? Табыс салығы – корпоративті табыс салығы, жеке табыс салығы, шаруа қожалықтары мен фермерлік шаруашылықтар үшін бірыңғай жер салығы, сондай-ақ жеңілдетілген декларация бойынша жұмыс істейтін салық төлеушілер үшін әлеуметтік салық. Басқа салықтар мен төлемдер міндеттемелер туындаған жағдайда төленеді. Биыл табыс салығын төлеуден 1,2 млн-ға жуық салық төлеуші босатылады. Олар үш жыл мерзімге белгіленген салық жеңілдігінен 380 млрд теңгеден астам қаржы үнемдейді екен.
Осы тұста микробизнес субъектісі мен шағын бизнестің айырмашылығын жаза кетсек, егер жұмыскер саны 15 адамнан асса, жылдық табысы 30 мың ең төменгі есептік көрсеткішті құрайтын (79 530 теңге) жеке кәсіпкер микробизнес субъектісіне жатады. Ал жұмыскер саны 100 адамға дейін болатын, жылдық табысы 300 мың АЕК-ті құрайтын (795 300 теңге) жеке кәсіпкерлер және заңды тұлғалар шағын бизнес субъектісі саналады.
Жалпы, соңғы жылдары жеке кәсібін ашушылар қатары көбейді. Солардың бірі – тарихшы, этнолог Тұрар Саттарқызы. Ол отбасылық тәрбие орталығын ашуды қолға алмақ.
– Бұрын-соңды бизнес ашу туралы ойлаған емеспін. Жиырма жылдан астам уақыт бойы мәдениет саласында еңбек еттім. Өзімнің авторлық жобам бар еді, оны жүзеге асыру үшін бизнес ашуым керек екен. Биыл шағын кәсіпкерлерге жасалатын салық жеңілдігі туралы естідім. Бұл жеңілдіктің кәсібімді жолға қойып алғанша пайдасы болатынын сеземін, – дейді ол.
Республика көлемінде өткен жылдың 9 айында ШОК-тың ЖІӨ-дегі үлесі 29,5 пайызды құрады, бұл 2018 жылмен салыстырғанда 0,6 пайызға көп. Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері өндірген өнім көлемі алдыңғы жылға қарағанда, 10 пайызға өскен. Биыл күшіне енген жеңілдіктер бұл көрсеткіштердің әлі де жақсаруына ықпал етеді деп сенгіміз келеді.
Халима БҰҚАРҚЫЗЫ