Төтенше жағдайға байланысты әуекомпаниялар халықаралық рейстерді қысқартуға мәжбүр болды. Ұшақтар қаңтарылып, билет сатылымы тоқтады. Қалыпты өмірге келе бастаған қалаларда әуекомпаниялары кестелерін енді ретке келтіріп жатыр. Екінші жағынан елдегі эпидахуал да жығылған үстіне жұдырық болып отыр. Соңғы екі жылдан бері шығыннан көз ашпай келе жатқан әуекомпанияларының жолаушылар тасымалдауын ретке келтіргені дұрыс па, әлде коронавирустың таралу қаупін ескергені жөн бе?
Елде енгізілген төтенше жағдай режимі бірқатар ауқымды әуекомпаниялары рейстерін қысқартып, жұмысын тоқтатып жатыр. Әрине, бұл компанияларға ешқандай кіріс кірмеуіне алып келеді. Сәйкесінше, салығы бар, қызметкерлердің айлығы, ұшақты тұраққа қоятын қаражат та қажет. Жалпы, 2020 жылдан бері отандық авиаиндустрия пандемияның зардабын тартып жатыр. Негізгі табысы жолаушылар ағынына тікелей тәуелді саланың сол жылы барлық рейстері тоқтаған кезде әуекомпаниялары жүк тиеп, репатриациялық рейстер есебінен шығындарын жабуға тырысты. Алайда бір жыл бұрын Air Astana әуекомпаниясы небәрі 33,1 млн доллар табыс тапқан. Бұл алдыңғы жылмен салыстырғанда 81 пайызға төмен. Qazaq Air әуекомпаниясы болса жыл басталар кезде жоспарлаған табысының 60 пайызына ғана қол жеткізіпті. Ал SCAT әуекомпаниясының жолаушылар тасымалы екі есе қысқарып, орындалмаған рейс билеттерін 100 пайыз қайтарып беруі – компанияның қаржылық жағдайын біршама қиындатты. Ал елдегі соңғы жағдай әуекомпанияларының жұмысын тағы ауырлатып отыр. Оның артынша, коронавирустың қайта күшіне енуі де елеңдетіп қойды.
Жырақта турист қалып қойды
Елдегі жағдайға байланысты енгізілген шектеу шаралары алынды. Қазір жұрт қалыпты өмірге оралып, жүк және жолаушылар тасымалы қайта жанданып, ұшақтар көкке көтерілді. Террорлар мен лаңкестердің шабуылынан кейін жұмысы тоқтаған Алматы әуежайы өз жұмысын қайта бастап, алғашқы жолаушылар Алматы — Нұр-Сұлтан бағытында сапар шегіп жатыр. Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі Азаматтық авиация комитетінің баспасөз қызметінің хабарлауынша, Ішкі және халықаралық рейстер әуе компанияларының ұшу кестесіне сәйкес сағат 8.00-ден 21.00-ге дейін жүзеге асырылып жатыр. Бірақ кейбір халықаралық рейстер кестеден кешіксе, шетелдерден қайта алмай отырған мыңдаған жерлесіміздің алды біртіндеп келе бастады. Десе де, бірнеше мыңнан астам қазақстандық елге жете алмай отыр. Олардың басым бөлігі – жаңа жылды Біріккен Араб Әмірліктері мен Тайландта қарсы алған жерлестеріміз. Бүгінде халықаралық қатынастар қайта қалпына келтіріліп, ұшақтар Дубай, Мәскеу секілді қалаларға ұшып жатыр. Туристердің алғашқы легі осы лайнерлермен қайтып келеді. Мысалы, бір ғана Грузияда 550-ге жуық жерлесіміз қалып қойған. Өйткені ол елдегі үш бірдей әуе компаниясының рейстері шегерілген.
Бір күнде 96 рейс тоқтатылды
Өткен аптадан бастап Нұр-Сұлтан қаласынан және қалаға Мәскеу, Минск, Дубай, Варшава, Франкфурт, Ташкент, Пхукет, Новосибирск, Коломбо, Анталия, Кутаиси қалаларына 27 халықаралық рейсті орындау басталды. Сондай-ақ Ақтау, Шымкент, Түркістан қалаларынан Гоа, Ыстамбұл, Махачкала, Грозный қалаларына 8 халықаралық рейс жүріп жатыр. Ал Алматы және Ақтөбе қалаларынан Ыстамбұл, Дубай, Мале, Ташкент, Мәскеу, Самарқанд, Коломбо, Шарджа, Баку, Нүкіс қалаларынан/қалаласына 20 рейс орындалмады. Жалпы, еліміз бойынша барлығы 35 рейсті орындау жоспарланып, 20 рейс тоқтатылды. Lufthansa және Tukrish Airlines әуекомпанияларының рейстерін қоспағанда, Нұр-сұлтан қаласындағы халықаралық әуе қатынасы толығымен қалпына келтірілді. Сонымен қатар 12 қаңтарда барлығы 202 рейс жоспарланған (Air Astanа және Fly Arystan – 135, SCAT – 45, Qazaq Air – 22), оның ішінде 8 рейс кешіктіріліп, 96 рейс тоқтатылды. Рейстердің кешігуі мен тоқтатылуының негізгі себептері Алматы қаласы әуежайының жабылуына байланысты туындаған. Соңғы мәліметтер бойынша ТЖ енгізілгенге дейін ішкі рейстер 57 бағыт күніне 172 рейс бойынша аптасына 1 202 рейс жиілігімен орындалды. Ал бүгінде отандық әуекомпаниялардың деректері бойынша 42 бағыт бойынша 157 рейс жоспарланған, оның ішінде 25 рейс тоқтатылды. Ведомствоаралық комиссияның шешіміне сәйкес 24 елге (Түркия, БАӘ, Өзбекстан, РФ, Грузия, Қырғыз Республикасы, Беларусь, Украина, Германия, Тәжікстан, Оңтүстік Корея, Нидерланд, Польша, Армения, Ұлыбритания, Венгрия, Мальдив, Таиланд, Әзірбайжан, Кувейт, Шри-Ланка, Сауд Арабиясы, Үндістан, Вьетнам) аптасына 242 рейс жиілігімен 68 маршрут бойынша халықаралық рейстер кезең-кезеңімен жаңартылып жатыр.
Індетке байланысты жаңа ереже шықты
Соңғы мәліметтер бойынша Qazaq Air әуе компаниясы 15 қаңтардан бастап шетелден келетіндер үшін ережелер енгізді. Коронавирус инфекциясының таралуының алдын алу жөніндегі ведомствоаралық комиссияның шешіміне сәйкес, елге шет мемлекеттерден келетін барлық жолаушы (оның ішінде екпе алғандар) COVID-19-ға ПТР сынамасының теріс нәтижесі бар анықтаманы ұсынуы тиіс. Анықтама алған күннен бастап Қазақстан шекарасынан өткен сәтке дейін 72 сағат бойы жарамды болып саналады. Егер COVID-19 үшін ПТР сынамасының теріс нәтижесі бар анықтама болмаған жағдайда барлық жолаушылар, соның ішінде Қазақстан азаматтары ұшып шығу әуежайынан бортқа жіберілмейді. Компания мамандары төтенше жағдайдан кейін әуе рейстерінің кейінге қалдырылуы салдарынан болған шығыны әлі есептеліп бітпеген.
Шығын есептеу басталады
Сондай-ақ SCAT, Air Astana мен FlyArystan компаниялары әуе рейстерін қалыпқа келтірген соң алдыңғы шығындардың есебіне кіріспек. «Бүгінде SCAT Нұр-Сұлтан, Алматы, Шымкент, Ақтау, Көкшетау, Петропавл, Түркістан, Қарағанды, Өскемен, Тараз, Мәскеу, Нүкіс, Үргенш, Ыстамбұл, Тбилиси, Ереван, Грозный және Махачкалаға рейстерді орындайды. Рейстер кестесі ТЖ режимінің аясына қарай оңтайландырылады. Төтенше жағдай режимін енгізу себебінен тоқтатылған рейстер жолаушылары үшін компания ұшу күнін 2022 жылғы 31 қаңтарға дейінгі кезеңге өзгерту немесе билет құнын толық қайтару мүмкіндігін ұсынады. Сондай-ақ 2022 жылғы 5-14 қаңтар аралығында SCAT әуекомпаниясы Пхукет, Джида, Фукуока, ГОА және Шарджадан репатриациялық рейстермен Қазақстанға 2 000-нан астам қазақстандық оралды. Әуе рейстерінің мәселесін шешіп алған соң компания шығындарды да есептеуге кіріседі», – дейді компанияның баспасөз қызметі.
Әуекомпанияларының шығыны
Соңғы екі жылдан бері коронавирус індетінің салдары әуе компанияларына қатты тиіп отыр. Өйткені індеттің тарауын тежеуге талпынған барлық елдер ұшып-қонуға тосқауыл қойып келеді. Азаматтық авиация комитетінің мамандары пандемияның таралуы мен рейстердің тоқтатылуы саладағы статистикалық көрсеткіштерге теріс әсер етіп жатқанын айтады. «Халықаралық әуе көлігі қауымдастығының (IATA) бағалауы бойынша тасымалдау көлемін 2019 жылғы деңгейге дейін толық қалпына келтіру 2023 жылдан ерте болмайды. IATA сондай-ақ 2020 жылы жолаушылар ағыны деңгейінің төмендеуінен сала кірістерінің жоғалуын 252 млрд АҚШ долларына бағалайды. Отандық азаматтық авиация ұйымдарының шығындары алдыңғы жылы шамамен 350 млрд теңге. Шығындарды қысқарту және отандық авиакомпаниялар мен әуежайлардың банкроттығын болдырмау мақсатында Үкімет салық жеңілдіктері бойынша мемлекеттік қолдау шараларының пакетін қабылдады. Оның ішінде кейбір салықтардың, әлеуметтік төлемдердің мөлшерлемелеріне «0» түзету коэффициентін белгілеу, ұшақтарға және резидент еместерге импортталатын қосалқы бөлшектерге ҚҚС төлеу бойынша босату, жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемнен және жер салығынан босату және басқалар кіреді. COVID-19 салдарын азайту және авиакәсіпорындарға көмек көрсету жөніндегі жұмыс жалғасатын болады», – дейді комитеттің баспасөз қызметі. Қазір комитет елдегі эпидемиологиялық және төтенше жағдай кезіндегі шығындардың әлі есептеліп жатқанын, алдағы уақытта ол бойынша әуе қатынастарын қалпына келтіру шаралары қабылданатынын жеткізді.
Сарапшылардың сөзіне сенсек, әуе рейстерін тоқтату жалғаса берсе, жаһандық авиация ақсап қалуы мүмкін деген болжам жасайды. Экономист Атамұрат Шәменовтің айтуынша, әуежай жұмысының тоқтауы әуе компаниялары ғана емес, мемлекет үшін де шығын екенін айтты. Бұл Қазақстан экономикасына теріс әсерін береді. Өйткені біздің елге келетін инвесторлар мен туристердің тоқтауы елге келетін ақшаның азаюына септігін тигізеді. Екінші жағынан егер бұл шетелмен қарым-қатынас азайса, елдің имиджіне де теріс әсерін тигізеді. Сондықтан экономист төтенше жағдайды көпке созбай, сақтықпен халықаралық әуе рейстерінің жұмысын қолға алған жөн. Экономист Жангелді Шымшықовтың айтуынша, әуе кеңістігінің мәселесі оң шешімін табу үшін мемлекеттік бюджеттен қаржы бөлініп, қолдау да көрсеткені дұрыс деп санайды. Өйткені әуе рейстерін көбейту мемлекеттің өзіне қажет.
