Өткен жексенбіде Ресей тарихындағы жанжалға толы сайлау өтті: солтүстік көршінің халқы жаңа МемДуманы сайлады. Билік бұл науқанның әділ әрі ашық өткенін мәлімдеді, ал оппозиция сайлаушылардың үлкен бөлігінің дауысы ұрланғанын хабарлады. Қалай болғанда да, Ресейдің көшбасшы саяси күші – «Единая Россия» партиясы парламенттегі конституциялық басымдығын сақтап қалды. Алдағы 5 жыл бойы оған кез келген заңды қабылдау үшін өзге партияларды үгіттеу қажет болмайды.
Ресейде сайлау аса қызу өтті. ВЦИОМ сауалнамасы бойынша, рейтингі небәрі 29,3 пайыз «Единая Россия» (ЕР) бұл жолы жеңетініне толыққанды сенімді болмады. Расында, сайлау қорытындысында ЕР бірнеше өңірде жеңіліп қалды: 6 өңірде бірінші орынға коммунистер шыққан. Ресейде парламенттің төменгі палатасын қалыптастырудың ерекшелігі бар. МемДуманың барлық 450 депутатының 225-і бір мандатты сайлау округтері (бір округ – бір депутат) арқылы, тағы 225-і – сайлаушылардан жинаған даусына қарай федералды тізім арқылы сайланады. Сондықтан жеке додаға түсетін кандидаттар үшін де қызу талас жүрді. Көршідегі науқан сайлау комиссиясы мүшелерінің төбелесімен де есте қалатын түрі бар. Краснодар өлкесінің Кущевская станицасында аумақтық сайлау комиссиясының әділетсіздікке жаны қас мүшелері үйде дауыс беру жөніндегі жалған өтініштерді анықтағаны үшін тоқпақ жеген: бейнекамераға жазылған жағажыртыс әлеуметтік желіге тарады. Осы Краснодар өлкесінде тұрғындардың көбісі «үйінде дауыс беруге» тілек білдіргені байқаушылардың күмәнін туғызды: кейбір округте тіркелген 2 мыңдай сайлаушының мыңнан астамы осы тәсілді «таңдапты». Петербургте полиция сайлау комиссияларының 30-дан астам мүшесін жаппай тұтқындаған: олар дауыс санауға кедергі келтірді деп танылды. Ақпарат құралдары бір топ жас жігіттің автобуспен әр учаскеге қатынап, қайта-қайта дауыс бергенін куәландыратын видеоны таратуда. Мұны ресейлік саяси технологтар «карусель деп атайды. «Яблоко» партиясы бақылаушыларының үйлестірушісі Александр Менюков журналистерге тәуелсіз бақылаушыларының Ресей бойынша 3 мыңнан астам бюллетеньді топтап тастау дерегін әшкерелегенін жеткізді. Оның мәліметінше, кейбір сайлау учаскесінде сайлау комиссиясының мүшелері түнеген. Заң бойынша таңертең ашылғанға дейін сайлау учаскесінде бірде-бір жан болмауы тиіс еді. Мәскеу облысындағы Балашиха қаласында дауыс беруге ертерек келген сайлаушылар ешқандай кезек болмаса да, дауыс жәшігінің жартылай толып қалғанына куә болған. Бейнекамераға жәшікті «жасанды толтыру» (вброс), белгілі бір сайлаушылардың бірнеше рет кіріп, дауыс беруі деректері тіркелген. «Голос» қозғалысы ықтимал бұзушылықтар туралы 4 мыңнан астам хабарлама жариялады. Бюджет қызметкерлерін дауыс беруге күштеп жіберу жүзеге асырылған. Нәтижесінде, жұма күні таңертеңнен сайлау учаскелерінде ұзын-сонар кезек қалыптасты. Ресейде сайлау үш күнге созылып, 17-19 қыркүйек аралығын қамтыды. Айналасының коронавируспен сырқаттануына байланысты карантинге жабылған РФ Президенті Владимир Путин алғашқы күні қашықтан дауыс берді. Алайда көзіқарақты оқырмандар Кремль таратқан ресми фотосуреттерді және видеожазбаларды қарап отырып, дауыс беріп жатқанда Ресей басшысының қолсағаты 10 қыркүйекті көрсетіп тұрғанын байқапты. Кремль әзірге Президенттің сағатына қатысты түсініктеме бермеген. Ресейлік журналистер оның қолсағаты уақытты дұрыс көрсетпейтін болар деген жорамал жасап отыр. «Голос» қоғамдық қозғалысының теңтөрағасы Роман Удот Мәскеудегі электронды дауыс беру нәтижелері толығымен жойылуы шарт деп мәлімдеді. Себебі онда кандидаттарға берілген электронды дауыстар саны сайлау комиссиясы бөлген бюллетеньдер санынан 78 мыңға артық болып шыққан. Р.Удот мұндай дауыс беру рәсімін «сорақылық» және «Ресей тарихындағы ең лас сайлаудың бірі» деп атады. Қашықтан электронды дауыс беру биыл пандемияға байланысты Ресейдің 7 өңірінде енгізілді. Науқан аяқталған соң, РФ Ортсайлаукомы Мәскеуден басқа өңірлердің нәтижесін ғана жариялады. Бұл ретте Мәскеуде 2 миллион адам дауыс берген, сөйтіп, сайлаудың ақырғы қорытындысына елеулі ықпал етті. Мәскеудегі Байқаушылар штабының басшысы, белгілі радиожурналист Алексей Венедиктов мыңдаған мәскеуліктің аяқ астынан таңдауын өзгертіп, «қайта дауыс» беруге (переголосование) ұйғарғанына таңданысын жасырмады. РФ Ортсайлаукомы бұл ақпаратты жоққа шығарды, бірақ Мәскеудегі электронды дауыс беру қорытындысын уақытында жарияламады.Байқаушылар 2011 жылғы МемДума сайлауымен салыстырғанда, фальсификация ауқымы әлдеқайда көп деген тоқтамға келген, ал он жыл бұрынғы сайлау жаппай наразылық шерулеріне соқтырғаны мәлім. РФ Орталық сайлау комиссиясы бюллетеньдерді жәшікке топтап тастаудың 12 дерегін ресми растады. РФ ІІМ-і дауыс беру қорытындысына ықпал етердей бұзушылықтар тіркелмегенін мәлімдеді. Сонымен, биылғы сайлаудың алдын ала қорытындысы бойынша «Единая Россия» МемДумадағы конституциялық басымдығын сақтап қалды. Ол партиялық тізімдер бойынша бүкіл дауыстың 50 пайыздан астамын иеленді. Бұған қоса, билеуші партияның шамамен 199 өкілі бір мандатты округтер бойынша өте алған. Осылайша, «Единая Россия» Парламентінің төменгі палатасындағы 450 мандаттың шамамен 315-ін еншіледі. Бұл өкілеттігі аяқталып қалған қазіргі МемДумадағы мандаттарынан (334) шамалы аз. Екінші орынға КПРФ тұрақтады, оған федералдық тізім бойынша шамамен 19 пайыздық үлес тиесілі. Партия Ресейдің бір мандатты 9 округінде жеңіске жетті. Коммунистер Якутияда, Хабаров өлкесінде, Коми республикасында, Ульянов облысында, Марий елінде және Ненецкий автономды округінде жеңіске жетті. Тұрғындары Мәскеудің қысастығына қарсы шығып, экс-губернаторы Фургалды қорғап, бірнеше ай бойы наразылық шерулерін ұйымдастырған Хабаров өлкесінде «Единая Россия» ең төменгі нәтиже көрсетті: 25 пайыздан аз дауыс алды. КПРФ-ті құптаған осы 6 өңірдің бәрінде жұртшылық орталық биліктің қиянатына қарсылық білдірген еді. Мысалы, Коми халқы Шиес полигонының салынуына, Ненецкий округіндегі ненэй ұлысы өзін ұлттық бірлігінен айырып, Архангельский облысына қосуға қарсы тұрды. Бір мандатты округтер арқасында «Справедливая России - За правду» партиясының бірнеше кандидаты Думаға өте алды. Партия федералдық тізімде 7 пайыздай дауыс жиды. Әсіреұлтшыл Жириновскийдің ЛДПР-і 7 пайыздан артық дауыс жинап, ол да жаңа Думаға ілікті. 8-ші шақырылымдағы МемДумада бесінші партия пайда болатынға ұқсайды: бюллетеньдердің 95 пайызы саналғанда Кремльдің оппозицияға қарсы жобасы деп саналатын «Новые люди» партиясы 5 пайыздық табалдырықтан өткені анықталды. «Единая Россияға» қарсылас болған және МемДуманың жаңа құрамына ене алған кандидаттардың басым көпшілігі Алексей Навальныйдың жақтастары ілгерілеткен «Умное голосованиеде» қолдау тапқан көрінеді. Ресейлік сарапшылардың байламынша, электронды дауыс беру болмағанда, біраз округте Навальный жақтастары қолдаған үміткерлер жеңіске жететін еді. Халықаралық сарапшылар сайлаудан кейін ресейлік саясат сахнасындағы тірлік саябырсымайтынын, қайта трансформация тың қарқын алатынын айтады. Мәскеуден халқы мен элитасындағы наразылықты жоятын, ең құрығанда тігісін жатқызатын бастамалар талап етіледі. Ол өзгерістердің неге соқтыратынын уақыт көрсетеді.«Голос» қоғамдық қозғалысының теңтөрағасы Роман Удот Мәскеудегі электронды дауыс беру нәтижелері толығымен жойылуы шарт деп мәлімдеді. Себебі онда кандидаттарға берілген электронды дауыстар саны сайлау комиссиясы бөлген бюллетеньдер санынан 78 мыңға артық болып шыққан. Р.Удот мұндай дауыс беру рәсімін «сорақылық» және «Ресей тарихындағы ең лас сайлаудың бірі» деп атады.
Елдос СЕНБАЙ