Сайлау аяқталды. Ендігі күтетініміз – Мәжілістің жаңа құрамының жасақталуы. Заңға сәйкес, сайлау біткен соң қазіргі құрам отставкаға кетеді. 15 қаңтарда Президент Тоқаев Парламентте Мәжілістің жаңа құрамына Үндеу жасайды. Әзірге сарапшылардың жаңа құрамнан не күтетініне байланысты жасалған сауалнамамызды назарларыңызға ұсынамыз.
Талғат ҚАЛИЕВ, саясаттанушы:
Жұмыс жандана түседі
– Депутаттық корпус түгелдей жаңарады. Әрі партиялық тізімге жастар мен әйелдерге арналған 30 пайыздық квота енгізілгендіктен, бұл да тізімді өзгертеді. Жаңа өкілдік органдардың құрамынан шақырылым сайын орындыққа жайғасатын көптеген депутатты көрмейміз. Демек, көп жаңа есім пайда болады. Шамамен болжам жасап көрсек, жартысына жуығы жаңаруы мүмкін. Санына байланысты болған өзгерістер міндетті түрде сапаға да әсер етеді. Мәжілісте күш балансы да өзгеріп, фракциялар мен олардың арасындағы қарым-қатынастың әдеттегі тәртібі де басқаша бола түседі. Жаңа депутаттар келсе, жұмыс та жанданады. Ал желідегі танымалдыққа бойы үйреніп қалған халық қалаулылары аудиторияларынан тақырыптар алуын жалғастырады. Ал Үкіметке жұмыс істеу қиындайды. Парламентке бару министрлерге ғана емес, Министрлер кабинетінің жетекшілігі үшін де күйзеліс сынағына айналады. Өйткені ыңғайсыз сауалдар тым көбейеді, бюджетті де тереңірек зерттей бастайды. Бұл болса, барлық шенеунік аппаратына бақылау күшейіп, соңында атқарушы биліктің жұмысының тиімді іске асуына жол ашылатынын білдіреді. Жергілікті мәслихаттарға өз ресурсы арқылы бір депутаттық мандатты күшейтуге қабілетті партиялар келеді. Осылайша, мәслихаттар әкімшіліктің қосымшасы болмай, мығым бола түседі деп үміттенеміз. Партиялар үшін танымалдығын арттырып, бес жылдан кейін мәжіліске жол салатын маңызды әрі тиімді құрал екенін айта кету керек. Яғни, Мәжіліс пен мәслихаттың шақырылымы қызықты әрі шулы болады деп ойлаймын. Бауыржан ЫСҚАҚ, экономист:
Үш бағытқа баса назар аудару керек
– Заң бойынша, Парламент сайлауынан кейін Үкімет таратылып, жаңадан жасақталатыны белгілі. 2021 жылдағы басты артықшылық пандемияның Қазақстанға тигізген кері әсерінен сабақ алуға бағытталуы керек. Яғни, қандай бағыттар экономикалық тұрақты ете алды, қайсысының пайдасы жоқ екенін көрдік. Сол тұрғыдан алғанда, мемлекеттің мынадай үш түрлі бағытта дамығаны дұрыс деп ойлаймын. Сонда ғана шикізатқа тәуелділіктен арылып, экспорттық потенциалды арттыруға болады. Біріншісі, ауыл шаруашылығын дамыту. Өйткені қазірге дейін бұл салада бәсекеге қабілетті тауарлар шығаратын салаға айнала алмай келеді. Біздің түрлі мемлекеттік бағдарлама нәтижесін берген жоқ. Сол үшін ауыл шаруашылығын толыққанды дамытуға мүмкіндік беретін субсидиялар көлемін арттырып, ауыл шаруашылығы өнімдерін шығарушыларды салықтан босатып, несиелерді кешіру қажет. Мысалы, Қырғыз мемлекеті ауыл шаруашылығын экономиканы дамытатын басты драйвер деп есептеп, сол арқылы қарқынды дамып келеді. Тіпті, осы елде басқа саладағы бизнесмендердің өзі ауыл шаруашылығына ақша салғанды құп көреді. Себебі бұл – тез пайда әкелетін сала. Мәселен, мал не егінмен айналысқысы келетіндерге мемлекет толыққанды көмек көрсетіп, қайтарымсыз гранттар, төмендетілген несие бергені жөн болады. Мынаны қараңыз, Петропавл қаласы астықтың отаны саналады. Бірақ ол жердегі бидайдың бағасы батыстағы бидайдан қымбат. Қандай парадокс?! Неге? Өйткені механизм жоқ. Сондай олқылықтар орын алмас үшін ауыл шаруашылығына мемлекет тарапынан бөлініп жатқан қаражат қарапайым халыққа қолжетімді болуы керек. Министрлік тарапынан жұмыс ашық жүргені дұрыс. Екінші бағыт – отандық азық-түлік тауарларын жолға қою. Себебі пандемия кезінде көршілес Өзбекстан, Ресей, Беларусь сынды елдердің импортына тәуелді болып, қанша қаражатымызды сыртқа кетірдік. Ішкі сұраныс пен адамдарды жұмыспен қамтамасыз етудің тиімді жолы – ірілі-ұсақты қалаларда сол аймақты қамтамасыз ететін қор пайда болуы керек. Оған логистика қажет. Осыны жолға қойсақ, азық-түлікпен әр аймақ үздіксіз қамтамасыз етіледі. Үшіншіден, жеңіл өнеркәсіпті дамыту керек. Бүгінде біз қолданатын тұтынушылық тауарлардың небәрі 20-25 пайызы ғана елде өндіріледі. Қалғаны – импорттан. Міне, осы жерде бәсеке керек. Біздегі бір кемшілік – мысал ретінде Ауыл шаруашылығы министрлігін алсақ, экспортқа ұн, ет шығаруға тырысады. Ал одан ел экономикасына келетін пайда көп емес. Бар болғаны белгілі бір тұлғалардың бизнесін дамытуға мүмкіндік береді. Одан жұмыс орны көптеп ашылып, қосымша кіріс кіріп жатқан жоқ. Әрі шикізатты ешқандай дайын өнімге айналдырмай, сыртқа шығарудың ең қарапайым жолы. Бұдан мемлекет ештеңе ұтпайды. Сол үшін осыған дейінгі экспортқа шығару бағытын азайтып, отандық тауарларды көптеп шығаруды заңмен қадағалаған жөн болады. Министрліктерге осындай талап қою қажет. Сыртқа шығарған өнімнен түсетін пайданы үлкен олигархтар мен бірнеше компания ғана көреді. Міне, осы үш бағытты жаңа Үкімет алға тартса, ұлттық қордан бөлінген қаражат дұрыс жұмсалар еді. Дос КӨШІМ, сарапшы:
Экономиканы пандемия жағдайында жұмыс істеуге ыңғайлау қажет
– Біріншіден, Үкімет жаңармайды, сол күйінде қалады. Тек Үкіметтегі адамдар өзгереді. Бір министрліктің орынбасары басқа министрлікке министр болып барады немесе бір министр агенттіктің басшысы болады дегендей. Бұл Үкіметтің тарауы да, жаңа Үкіметтің жасақталуы да емес. Бұл – ротация деп аталады. Екіншіден, «жаңа» Үкімет те бұрынғы Президент аппаратының нұсқауымен, солардың алдына қойған мәселелерін шешумен айналысады. Үкімет – атқарушы орган, олардың жұмысы жоғарыдан тапсырылған мәселелерді жүзеге асырумен шектеледі. Ең бастысы, карантиннің салдарынан аса қиын жағдайға түскен экономикалық, әлеуметтік мәселелерді шешуге бағытталған нақты жобалар, іс-әрекеттер керек. Экономиканы қалпына келтіру не пандемия жағдайында жұмыс істеуге ыңғайлау қажет. Билік пен қоғамның арасындағы сенім азайған уақытта, қоғам тарапынан қолдаудан гөрі сын басым болып тұрғанда бұл жобаларды халыққа түсіндіру де оңай емес. Демек, идеологиялық жұмыс та алғашқы орынға шығады.Дайындаған Жадыра АҚҚАЙЫР