Қазір отандық жиһаз өндірушілер нарықтың шамамен 30 пайызын ғана қамтиды. Мамандар жиһаз өндірісі көлемін бұдан арттыра түсуге болатынын айтады. Саланың дамуына серпін болатынына үмітпен қарап отыруымызға себеп: мемлекет тарапынан жиһаз өндірушілерге қолдау көрсету шаралары қарастырыла бастады.
Жиһаз өндірісі саласы «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламасына қосылды. Нәтижесінде бұл сала мемлекеттік сатып алу нарығындағы санаттық таңдап алудың қанатқақты жобасына кірді. Осы жылдың шілде айынан бастап мемлекеттік сатып алуларда жеңіл өнеркәсіп өнімдері мен жиһаз тек отандық өндірушілерден ғана сатып алына бастады. Бұл көптен айтылып жүрген, бірақ іске аспай келе жатқан шаруа болатын. Шындығында, отандық өндірісті қолдаудың жарқын үлгісі осы емес пе? Осы мақсатта мемлекет бюджетінен қанша ақша бөлініп, ол шетелдік өнімдерді сатып алуға кететін. Бұл жобаны іске асыру арқылы екі жеп биге шығып отырмыз десек те болады. Өйткені біріншіден, отандық өндірісті қолдайтын болсақ, екіншіден, мемлекеттік сатып алуларға жұмсалатын ақша сыртқа кетпей, өз елімізде қалады. Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігінің мәліметіне қарағанда, мемлекеттік органдар жеңіл өнеркәсіп бұйымдарын, яғни арнайы жұмысқа киетін киімдер мен аяқкиім, кеңсеге қажет ағаш және металл жиһаз бен құрылысқа қажет портландцемент үшін жылына 25 миллиард теңге жұмсайды екен. Осы күнге дейін Беларусь, Ресей және Қытай жиһаз өндірушілері басты бәскелес болса, жеңіл өнеркәсіп саласында Қытай мен Түркия ешкімге есе бермей тұр. Ал цемент көбіне Ираннан импортталып келген.
Негізі, отандық өндірушілерді қолдау мақсатында жасалған мұндай тәжірибе бұрыннан бар. Мәселен, Үкімет мемлекеттік қызметкерлерге шетелдік көлік сатып алуға тыйым салған қаулы қабылдаған. Нәтижесінде кейінгі жылдары отандық көлік құрастыру саласында оң өзгеріс байқалады. Басқасын айтпағанда, кейінгі жылдары бой көтерген әлеуметтік нысандарды жиһазбен қамтамасыз етудің өзі осы саланың еңсесін біраз тіктеп тастайтындай-ақ жөні бар. Оның үстіне көптеген мектепте жиһаздардың ескіргені және оны жаңасына ауыстырудың уақыты әлдеқашан келгені айтылып қалады. Сондықтан бұрынғы әлеуметтік нысандар үшін де қаншама жиһаз керегі анық.
Осы ретте айта кетер тағы бір жағымды жаңалық: келер жылдың 1 қаңтарынан бастап «Самұрық Қазына» ҰӘҚ сатып алулары да қазақстандық өндірушілерге қарай бет бұрмақ. Осындай оң өзгерістерге қарап таяу жылдары ішкі жиһаз нарығының 50 пайызы отандық өндірушілердің қолына өтеді деген үміттеміз.
Статистикалық мәлімет бойынша, жыл басында елімізде жиһаз өндіруші 1 300 компания тіркелген. Алайда оның 839-ы ғана жұмыс істеп тұр. Ал оның 300-і ғана салық төлеп отыр. Демек, жиһаз өндірісін дамытуға, кәсібін жолға қоюға деген талпыныс бар, бірақ жұмыс көңіл көншітерліктей деңгейде жүрмей тұр. Неге? Оның кейбір түйткілдері бар. Әйтсе де, осы түйткілді мәселелерді шешуде қол қусырып қарап отырған жоқпыз. Елімізде жиһаз өндірісі саласына шындап бет бұра бастағанымыз байқалады. Оның бір дәлелі – таяуда өткен Жиһаз және ағаш өңдеу өндірісі кәсіпорындары қауымдастығының (ЖАӨКҚ) құрылтайы. Қауымдастықтың құрылғанына 20 жыл толуына орай ұйымдастырылған шарада осы саланың маңызды мәселелері тағы бір сарапқа салынды. Сала дамуына серпін беретін басты бағыт – шикізат, қажетті материалдар болса, алдағы уақытта бұл түйіннің де тарқатылар түрі бар екені осы құрылтайда айтылды. Сарапшылар материал өзімізден болған соң тауар құны да 5-18 пайызға дейін төмендеуі мүмкін екенін айтуда. Тауар құны қолжетімді болса бұл алушының пайдасына шешіледі де, өнімге сұраныс арта түседі.
Мамандар еліміздің жиһаз нарығында отандық және импорттық тауарды қосқанда жыл сайын 140-150 миллиард теңгенің өнімі сатылатынын айтады. Демек, қомақты қаржы айналымы бар. Жиһаз және ағаш өңдеу өндірісі кәсіпорындары қауымдастығының президенті Қанат Ибраев бұл нарықты игеруге әлеуетіміз жететінін айтады. «Ірілі-ұсақты жиһаз шығарушы кәсіпорындар бар. Кейбір кәсіпорын жылына 2-2,2 млрд теңгенің өнімін шығарады. Осындай 70 кәсіпорын болса, бүкіл нарықтың қажеттілігін қанағаттандыра алады. Шағын кәсіпорындардың күшін біріктіріп, консорциум құру қажет. Еліміздің жиһаз нарығын басып алған импорттық өнімдерге бәсекелестікті күшейтеміз. Алдағы уақытта шетелдік жиһазды нарықтан тықсырып шығарамыз. Қазақстанда жиһаз шығарушылар көп» дейді ол.
Жиһаз өндірісінің 43 пайызы Алматы қаласы мен Алматы облысына тиесілі. Сондай-ақ Павлодар облысында – 8,6%, Нұр-Сұлтан қаласы мен Ақмола облысында – 12,3%, Қарағанды облысында – 6,8%, Шығыс Қазақстан облысында – 6,1%, Шымкент қаласы мен Түркістан облысында 8,2% жиһаз шығарылады. Отандық жиһаз өндірісінің кәсіпорындары сапа менеджменті мен экологиялық менеджмент жүйесіне сай, заманауи дизайн сертификаттарымен расталған өнім шығарады. Ел нарығында отандық өніммен қатар шетелдік тауарлар да үлкен сұранысқа ие. Әсіресе, Ресей, Қытай, Италия және Беларусь жиһаздарын сатылымда жиі кездестіруге болады. Тауар бағасы көптеген факторларға байланысты әртүрлі. Ол пайдаланған материалға, дизайнына, құрылым күрделілігіне, тасымалдап, жеткізуіне байланысты.
Қалай дегенде де салада серпіліс байқалады. Соңғы бес айдың өзінде саланың ел нарығындағы үлесі 5 пайызға артып, ішкі сұраныстың үштен бірінен астамын қамтыған. Мұндай өсімге биылғы шілде айынан отандық өндірушілерге табыстала бастаған индустриялық сертификат та оң ықпал ете бастағаны анық. Бұл жергілікті өнімнің бәсекеге қабілетті болуына жол ашты. Құжат кәсіпорынның ел аумағында жұмыс істеп жатқанының дәлелі. Осының негізінде өндіруші мемлекеттік тапсырысты орындауға мүмкіндік алады. Өнімді өндіру бар да, оны нарыққа шығарып, тұтынушыға өткізу бар. Осы өткізу мәселесіне келгенде шағын кәсіпкерлер осы күнге дейін қиналып келген. Енді өнімі сапалы болса, мемлекеттік тапсырыс аясында өндірілсе, жасалған жиһаздың өтуінде мәселе туындамайды. Өйткені оны өндіруге мемлекет тапсырыс беріп отыр. Өндірушіге бұдан артық қандай қолдау керек? Мемлекет тарапынан осындай қолдау барына дұрыс насихат жүргізілсе, жаңа жүйе ішкі нарықтың бойына қан жүгіртетіндей реті бар. Оның үстіне нарықта жиһазға деген сұраныс жоғары. Жаңа пәтерге кірген әрбір тұрғын үйін жаңаша безендіргісі, қазіргі заман талабына сай жиһаз қойғысы келеді. Сондықтан мемлекеттік деңгейде жиһаз өндірісі саласына ден қоюымыз алдағы уақытта экономикалық жағынан да тиімді болмақ.