Ләйлә Сұлтанқызы: «Бүкіл көрермен әлеуметтік желіге көшіп кеткен жоқ»

Қазақ телевидениесінде Ләйлә Сұлтанқызының өз қол­таңбасы бар. Оның эфирге шығып жүргеніне 20 жылдан асты. Түрлі бағдарламалардың тізгінін ұстады. Көрерменмен «Жар­қын жүздесу» арқылы қауышып жүрген теле­жүргі­зушінің әлі де ұсынар сыйы көп. Мереке қарсаңында Ләйләмен тілдесудің сәті түсті.

– Ләйлә, мерекеңмен! Бір адамның басында бірнеше қасиетті топтастырып ұстау – оңай емес. Журналист болу – бір басқа, жақсы жар, үлгілі ана болу – бір басқа. Кейде шы­ғармашылық пен отбасын үйлестіре алмайтын кездер болады. Қиындықты қалай жеңесің? – Аса көп қиындық көрдім деп айта алмаймын. Әйел затына жанындағы жолдасы қамқорлық көрсетсе, әсіресе шығармашылық адамы болғаннан кейін сені қолдап отырса, түсіністікпен қараса, отбасында көп қиындық бола бермейді. Өзім де шектен тыс түсірілімдерге қатысып, бұрынғыдай 15-16 сағат жұмыс істемеймін. Өйткені уақыт өте келе денсаулықтың қажет еке­нін, көп уақытты өзіңе жұмсау керегін түсіне бастайсың. Әрі уақыттың көбін балаларыммен өткізуге тырысамын. Ал егер осыдан 10 жыл бұрын дәл осылай сұрақ қойсаң, онда менің әңгімем 10 томға жетіп қалар еді. Бірқалыпты, біртоға тір­лік кешіп жатырмын десем, қателеспес едім. Уақыт өте келе көз­қа­растар өзгереді екен. Қазір мен үшін ең бірінші кезекте отбасым, балаларым тұрады. – Телевидение алғаш тарала бас­­­­таған кезде «газеттердің күні бітеді» деген пікір болған. Қазір екінің бірі YouТube желісінен өз каналын аша алады. Телевидениені бір күні әлеуметтік желі алмастыруы мүмкін бе? – Телевидениені әлеуметтік желі алмастыруы мүмкін емес. Өйт­­кені мұндай кезеңді алпауыт мемлекеттер де бастан кешірген. Бірақ дамыған мемлекеттің бәрі әлеуметтік желіге БАҚ саласын айырбастап кеткен жоқ. АҚШ, Жа­пония, Қытай және тағы басқа да­мыған мемлекеттерде осыдан 20-30 жыл бұрын бұл сұрақ маңыз­ды болған шығар. Меніңше, бұған ешқандай негіз жоқ. Себебі телевидениенің өзінің алатын орны бар. Ол да қарқынды даму үстінде. Бүкіл көрермен әлеуметтік желіге ауысып кетті деп те айтуға болмайды. Әр телеарнаның, тіпті әр бағ­дарламаның өз көрермені бар. Кез келген ауылға барып қараңыз­шы: YouТube көріп отыр ма, әлде Ұлттық арнаның тұрақты көрермені ме, бірден байқайсыз. Олар көбіне отандық телеарналарға кө­бірек көңіл бөледі, ден қояды. Егер әлеу­меттік желі қарқынды дамып кетсе, онда ол телевидениеге бәсекелес болуы мүмкін. – Интернет портал арқылы өзің де хабар жүргізіп көрдің. Телеарнадан айырмасы қандай? – Телеарнада кадр сыртында 30-40 адам жүретін болса, YouТube арнаға екі-үш адамның күші жеткі­лікті. Адам ресурстары жа­ғынан өте тиімді. Тіпті, бір адам өзі видео түсіріп, өзі монтаждай алады. Қазір екінің бірі жүргізуші, блогер болуға мүмкіндік туған заман ғой. Сондықтан екеуін қатар қойып, YouТube мықты не те­­­леарна мықты деп айта алмаймын. Дегенмен әрқайсысының орны бар. Интернетте, яғни YouТube-те хабар жүргізудің бір ерекшелігі – шығын аз. Екіншіден, онда көбіне еркіндік бар, шынайы. Алдын ала түсірілімге түсудің қажеті жоқ. Ал телеарнаның да өз артықшылығы бар. Оны телевидениенің «күлімен кіріп, отымен шығып жүргендер» жақсы біледі. Бір хабарды түсірудің өз қызығы мен шыжығы болады. – Біздің қоғамда белгілі бір уа­қыттан кейін эфирден ысырылып қалатын кездер болады. Шетелде ке­­рісінше 60-70 жасқа дейін экраннан қол үзбеген журналистер бар. Теле­экранда көрінудің мерзімі қандай? – Расында, бұған біздің қоғамда басқаша түсінік қалыптасқан. Мәселен, Ларри Кингті алайықшы. Көзі жұмылғанша эфирден түскен жоқ. Болмаса, Познерді қараңыз. Малышева да әлі эфирден түскен жоқ. Тіпті, олар сол «тележұлдыз­­дар» арқылы табыс тауып отыр. Ал бізде, керісінше жастарға көбірек көңіл бөледі. Жаңа есімдерді шығаруға тырысады. Ұлттық арна басшылары бұл түсінікті жоққа шығарып, ескі кадрларды қайта жинақтай бастады. Салмақты, есімі белгілі тележүргізушілерге мүмкіндік беріп отыр. Бұл жастарға сенбеу керек деген сөз емес. Дегенмен шетелдік телеарналарға қарағанда, қазақстандық арналарды жүргізетін жүргізушілердің көбі жастардан құралған. Уақыт өте келе бұл тенденция өзгеретін болар. Жастар да керек, сонымен бірге тәжірибелі, білікті кадрлардан да бас тарт­пауымыз қажет. – «Менің екінші кітабым». Былай қарасаңыз, жай ғана күнделік секілді. Бұл кітаптан қазақ әйелдері өзіне қажет кеңесті таба алды ма? – Бұл кітап – қыздарға мотивация беретін, әрі өз басымнан өткен қызықты оқиғаларды баяндайтын, автобиографиялық еңбек. Ол әр адамға тайм-менеджментті үйрету, өз-өзін дамыту, дұрыс жоспар құра білу, уақытты тиімді өткізу сияқты кеңес беретін алғашқы кітаптың бірі. Қазір мұндай мотивациялық кітаптар өте көп. Интернетте күнделіктерді де көп табуға болады. «Менің екінші кітабым» шыққан кезде мұндай дүниелер жоқтың қасы еді. Тіпті, кітап үш-төрт рет қайта басылды. Мүмкін бәсекелес­тік аз болғаннан шығар. Кітапты оқыған оқырманның жазбаларына қарап отырсаңыз, әрқайсысы өзіне қажетті кеңесті түртіп алып отыр­ған. Демек, мұның зиянынан пайдасы көп болған секілді. – Биыл тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы заң жобасына қатыс­ты көпшіліктің пікірі екіге жарылды. Жалпы, отбасында зорлық-зомбылықтың құрбаны болған қазақ әйелдері аз емес. Әйел құқын қорғау дегенді қалай түсінесің? Балаға «тәйт» деп айту артық деп ойлайсың ба? – Балаға «тәйт» деп айту керек. Баланы еркін жіберудің де өз «шегі» болады. Оның қиялы шек­сіз. Баланың фантазиясына ерік бере берсек, біз көп нәрседен ұты­­луымыз мүмкін. Бірақ «тәйт» деп қалай айтып жүрміз? Шектеу деген не? Біздің аналарымыздың бізге берген тәрбиесі, таным-түсінігі ескірген шығар. Мүм­кін ол маңызын жоғалтып алған шығар. Себебі қазіргі балалар он жасынан бастап, «ме­нің құқығым бар» деген сөйлейтін болған. Миллениум балалардың таным-түсінігі мүлдем басқа. Менің ұлдарым қазір өтпелі кезеңде. Әрі балаға тоғыз жасына дейін анасы көбірек қажет болса, одан кейін оның өмі­рінде әкенің атқаратын рөлі жо­ғары. Менің ұлдарым әкесін қорыққанынан сыйламайды. Әке­сінің қас-қабағына қарап-ақ, көп нәрсені түсіне береді. Әке мен шешенің арасындағы махаббатты бала да сезініп өсуі керек. Егер біз өзіміз баланы дұрыс тәрбиелей алмасақ, бала біздің айнамыз іс­петтес, ертең тура сол нәр­сені өзі де қайталауы мүмкін. Баланың еркіндігі деген не? Ол өз ойын қорықпай, ашық айта ал­­­ғаны. Ата-ана баламен санаса білгені дұрыс. Бала болса да, кейде оның ойы дұрыс шығады. Қазір Tik-tok заманы деп жатырмыз. Бірақ баланың тым Tik-tok-пен әуестенгенін қаламаймын. Шектеу дегеніміз – осы. – Қазір әлеуметтік желі кез келгенді «жұлдыз» ете алады. Бәрі де алақандағыдай Instagram-да сайрап тұр. Әлеуметтік желіге тым әуессің бе? – Әлеуметтік желі адамның уақытын, энергиясын ұрлайды. Әлеуметтік желі де айна секілді. Оған кез келген нәрсені жазып, кез келген нәрсені салуға болмайды. Оған да жауапкершілікпен қарау керек. Tik-tok-тың не болмаса Instagram, Facebook контентін қарасаңыз, қайсысы көп деп ойлайсыз? Белгілі бір статистика жасау қиын. Әр желінің өз тұрақты қолданушылары бар. Әлеуметтік желі арқылы тез «жұлдыз» болса, солай тез сөніп қалуы мүмкін. Өйткені желідегі танымалдық бір күнмен өл­­­шенбейді, ал күн сайын, тіпті сағат сайын контент жасау мүмкін емес. Әлеуметтік желінің өзін «әуестік» деп емес, жұмыс және жауап­кершілік деп қараймын. – Қоғамдық пікірмен санасың ба? Әлеуметтік желінің өзінде кейде сын артып, кейде ақтап алып жатады. Жүрекке ауыр қабылдайтын кезің бола ма? – БАҚ саласында жүргеніме 20 жылдан асып кетті. Талай сын естіген де кезім болды. Қазір мен біреуге «жағу» деген түсінікпен өмір сүрмеймін. Тіпті, «ақталу», «ақтарылу» дегеннен де аулақпын. Жас кезде бәрі жарасымды. Кезінде тіпті «батырлықпен» орынсыз сөйлеп қойған да кездер болған шығар. Оның бәрі артта қалды. Қазір көп жағдайда түсіністікпен қарауға тырысамын. Орынсыз сын айтып жатса, жылы жымиып қоя саламын. Мақтап жатса, оған да асып-тасып кетпеймін. Өйткені әлеуметтік желі менің өмірімнің мәні деп айта алмаймын. Соған тәуелді болып қалған да жоқпын. Кейде өзім де сын айтамын. Бірақ кейбір адамдардың сені танып-білмесе де, күстаналап жататынына таңғаламын. Сондай кезде аздап қарным ашады. Рас, қазіргі түсінігім мен осыдан 10 жыл бұрынғы көзқарасым ұқсамауы мүмкін. Қа­зір күш-жігерімді отбасыма, ба­­лаларыма арнағым келеді. Жақсы дүниелер болса, әлі де үйрене бергім келеді. Оқитын да дүнием көп. Тіпті, мүлдем таныс емес мамандықтарды меңгергім келетін кез болады. Мәселен, аспаз болсам деймін. Ол кәсіп өзім үшін керек. Кейде біреулер «кешігіп қалдым» деп жатады. Кез келген кәсіпті мең­­геремін десең, оған әлі үлгересің. Илон Масктың анасы Мэй Маск әлі күнге модель болып, подиумнан түскен жоқ. Сондықтан адам елуінде де көп нәрсені бастау­ға болады. Оның бәрі әйелдің ішкі жан дүниесінің, жүрегінің тыныш­тығына байланысты. Барша аруларды мерекемен құттықтағым ке­­­­леді. Барлық ана-жүрек тыныш болсын, уайым-қайғы болмасын! – Әңгімеңізге рақмет!

Сұхбаттасқан Гүлзина БЕКТАС