Бюджеттік сала қызметкерлерінің жалақысы өседі деген күннен-ақ жұрттың жүрегі ауырады. Өйткені жыл сайын өсетін жалақының соңынан қос бүйірді қысатын қымбатшылық та кешіктірмей жетеді. Айталық, соңғы бес жылда су мен жарық, жанар-жағармай, азық-түлік бағасы елдегі жалақы мен жәрдемақымен қатар шарықтаған.
Төрт жыл бұрын елдегі орташа айлық жалақы 149 669 теңгені құраса, 2018 жылы 164 552 теңгеге өскен. Ал 2019 жылы орташа табыс көзі 191 мың, былтыр 233 136 теңгеге жетіпті. Дегенмен биылғы жылдың бірінші тоқсанында бір қызметкердің орташа айлық жалақысы 230,8 мың теңгені құрады. Айта кетейік, елдегі ең төменгі жалақы мөлшері биыл 43 мың теңгеге жетпейді. Жұмыс берушілер сайтта ұсынатын Қазақстандағы орташа жалақы әлі 179 мың теңгеге тең. Айлықтарына бола мемлекеттік қызметкерлерге алаңдауға негіз жоқ. Себебі биыл шілдеден бастап мемлекеттік қызметшілердің еңбекақысын төлеудің жаңа жүйесі енгізілді. Ол бойынша лауазымның деңгейі емес, оның маңызы ескерілетін болады. Осылайша, мемлекеттік қызметшілердің жалақысы 30%-дан 150%-ға дейін көтеріледі. Жалақы төлеуге арналған жаңа жүйе орталық пен өңірлер арасындағы еңбекақы сәйкессіздігін жоюға бағытталған. Қолданыстағы тор негізінде лауазымды қызметкерлердің айлығын көтеріп, төменгі буында жұмыс істейтіндер ең аз жалақы алып келсе, ендігі жерде еңбекақыны өсіру қызметкердің лауазымына емес, атқаратын жұмысының ауырлығына қарап бағаланады.Жалақы 25 пайызға артады
Күні кеше Үкіметтің кеңейтілген отырысында Премьер-Министр Асқар Мамин мемлекеттік қызметшілердің еңбекақысы тағы 25 пайызға артатынын айтты. «Биыл бюджеттік сала қызметкерлерінің жалақысын арттыру жалғасады. Бұл бойынша 600 мың педагог үшін еңбекақы 25 пайызға, 247 мың медицина қызметкеріне біліктілік деңгейіне байланысты 20-дан 30 пайызға дейін арттыру қамтамасыз етіліп жатыр. Әлеуметтік қызметкерлердің лауазымдық жалақысы 50 пайызға ұлғайды», – деді Үкімет басшысы. Оның айтуынша, бүгінге дейін педагогтердің орташа айлық жалақысы – 234, дәрігерлердің жалақысы – 320, әлеуметтік қызметкерлердің жалақысы – 180, мемлекеттік қызметкерлердің жалақысы 267 мың теңгеге дейін артыпты.Соңғы жылдары қымбатшылықтан көз ашпаған халықтың еңбекақысы өсетінін естісе, елеңдеп тұруының себебі осыдан болса керек. Себебі экономистердің өзі соңғы уақытта Қазақстандағы азық-түлік бағасы күрт өскенін айтады. Экономист Марат Қайырленовтің пікірінше, елімізде кедейшілік деңгейі тұрақты түрде өсіп, адамдар өз табыстарының жартысынан көбін тек тамаққа жұмсайды. Қазірдің өзінде адамдар көкөністерді қолжетімді бағаға сатып алу үшін сағаттап кезекке тұруға мәжбүр.Әрине, елдегі күнкөріс деңгейі артып, халықтың еңбекақысы өскені құптарлық іс. Алайда халықтың барлығы еңбекақысы жыл санап өсетін мемлекеттік және бюджеттік сала қызметкері емес. Осы орайда жалақы бағасына сай аспандап кететін жолақысы мен бензин бағасы, коммуналдық төлем мен азық-түліктің қымбаттауы кәсіпкерлікпен айналысатындарға, қала берді жекеменшік ұйымдарда жұмыс істейтіндерге жығылған үстіне жұдырық болуы мүмкін.
Азық-түлік бағасы қымбаттап барады
Былтыр азық-түлік тауарының бағасы 11,3%-ға, ақылы қызметтер 4,2%-ға артқан. Стратегиялық жоспарлау және реформалар жөніндегі агенттігінің ұлттық статистика бюросының деректері бойынша, өткен жылы тауарлар мен қызметтер бағасының өсуі соңғы төрт жылда шарықтау шегіне жеткен. Бес жыл ішінде бір ғана жұмыртқа бағасы 19 пайызға қымбаттаған.Биыл бірінші жартыжылдықта негізгі өсім 5 позиция бойынша байқалған. Соңғы екі айда картоп – 69,1%, сәбіз 73,4%-ға қымбаттаған. Десе де, агенттіктің баға өсімі бойынша берген мәліметтері сан рет құбылып, әлеуметтік маңызы бар өнімдердің артуы туралы келтірген дерегі ай сайын өсіп отыр. Мәселен, бүгінгі баға екі күннен кейін басқаша құбылуы мүмкін. Сондықтан ресми статистикада келтірген азық-түлік бағасын дүкен сөрелеріндегі сандармен салыстырып шығуға тырыстық. Мәселен, екі келі ұн бағасы супермаркетте – 600 теңге, шағын дүкенде 800 теңге тұрады. Бір литрлік «Шедевр» күнбағыс майының бағасы – 965 теңге. Картоп бағасы біршама арзандап, тауық жұмыртқасының бағасы маусымға сәйкес төмендегенімен, сәбіз бен қызылша қазақстандықтар үшін қолжетімді болмай тұр. Бір келі сәбіз – 500 теңге, ал сұранысқа ие емес қызылшаның келісі – 500-600 теңге.Биылғы жылдың сәуір айындағы көрсеткішке сенсек, азық-түлік тауарының бағасы – 4,1%-ға, азық-түлік емес тауарлар – 2,5%, ақылы қызметтер 1,3%-ға өскен. Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігінің жыл басынан бері әлеуметтік маңызы бар өнімдердің қымбаттауына қатысты берген түсініктемесінде жыл басынан бері әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауары бағасының өсуі тіпті 7,5%-ды құраған. Бұл өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда бағаның 5,6%-ға артқанын көрсетеді.
«Алдыңғы айда 3 698 теңге төледім. Бұл жолы квадрат метр деп есептеліп келді. Бағасы 3 есе 11 094 теңге болып жазылған. Судан бөлек, басқа да коммуналдық төлемдер 30 мыңның үстіне шығып отыр. Жалғыз жолдасымның айлығына қарап отырған біз үшін бұл қалтамызға кәдімгідей ауырлық тигізіп отыр. Кеше үйдегі балалардың мектепке қажетті формалары мен құрал-жабдықтарын алып қою үшін базарға бардым. Сөйтсем азық-түлік түгілі киім бағасы да қымбаттап кетіпті» деп ашынады Нұргүл.ҰЭМ Табиғи монополияларды реттеу комитеті электрмен жабдықтаудан басқа барлық коммуналдық қызметтер арзандағанын алға тартқанымен, тұрғындар ай сайынғы төлемді артығымен төлемесе, баға кемімеген деп отыр. Айтуларынша, ыстық пен суық су ақысы қымбаттап кеткен. Ай сайын төлемақысын кешіктірмей төлейтін Нұргүл коммуналдық төлемнің бағасы үш есе өсіп кеткенін көріп жағасын ұстаған.
Шарықтаған бағаны шектеуге қауқарымыз жете ме?
Экономист Мақсат Халық айлықтың өсуі бағаның қымбаттауына алып келетінін жасырмайды. Дегенмен мемлекеттік қызметтің жалақысын арттыру жеке сектор үшін де тиімді екенін тілге тиек етті. «Мемлекеттің жалақы өсіруге байланысты ұстанымын қолдаймын. Өйткені басқа елдермен салыстырғанда біздің қызметкерлердің еңбекақысы айтарлықтай төмен. Сол себептен мемлекеттік қызметте кәсіби білікті мамандар қалмайды, барған күннің өзінде ұзақ отырмайды.Тұрақты жоғары айлық кадрлардың тұрақтауына әкеледі. Мемлекеттік қызметкердің жалақысы өссе, білікті кадрларынан айырылып қалмау үшін жеке сектор да мамандарының айлығын көтеруге әрекет ете бастайды. Сондықтан мемлекет тарапынан осындай ынталандырудың болғаны дұрыс»,– дейді экономист. Алайда сүйінші хабарды күні бұрын хабарлау екі есе қымбатшылыққа әкеледі екен. «Азық-түліктің қымбаттауына тек айлық әсер етіп отырған жоқ. Былтыр 10 айда ақша массасының көлемі 24 триллион 180 миллиард теңге болған. Биыл – 27 триллион 440 миллиард теңге. Жарты жылдың ішінде ғана ақшаның массалық көлемі көбейген. Қазіргі қымбатшылыққа жанама түрде осы да әсер етіп жатыр. Екінші мемлекет жалақыны өсіретіні туралы жаңалықты жар салып алдын ала айтудың қажеті жоқ еді. Айлықты өсіріп болған кезде сүйіншілеу керек. Өйткені жалақы өсімі туралы жаңалыққа нарық та тез бейімделеді. Қуанышты хабарды естіген күні жеке кәсіпкерлер тауар құнын алдын ала аспандатады», – дейді Мақсат Халық.Білікті кадрлар жеке секторға ауысқанды немесе шетелге шыққанды жөн көреді. Мемлекеттік аппараттың біліксіздігі, кадрлардың білімсіздігі экономикамызды ілгерілетуге тежегіш күш болып отыр. Олардың жасаған мемлекеттік бағдарламалары шикі болып жатады. Халыққа дұрыс пайда әкелгісі келетін ойлары бар шығар. Бірақ кәсіби біліксіздік, керісінше нарық пен экономиканың заңдарына қарама-қайшы келіп жатады. Кейбір бағдарламалары елдегі қымбатшылықтың артып, тұрғын үй бағасының шарықтауына әкеліп соғып жатқанына куә болып отырмыз. Сол үшін білікті кадрларды шақырту үшін жалақыны өсірген дұрыс.
Айлықты өсіріп, бағаны тұрақтауға уәде ететін атқамінерлер орташа күнкөріс деңгейі 34 мыңға жеткенін алға тартады. Алайда 30 мың теңгемен өмір сүру деңгейін есептеп шығарғандардың осы ақшаға бір бәтеңке сатып алуға ақшасы жетеріне күмәнмен қарайсың. Дәл қазіргі жағдайда жазатайым жағдайға ұшырай қалсаң, 30 мың азық-түлік емес, дәрі-дәрмек сатып алуға жетпейді. Зейнеткерлердің зейнетақысы, студенттердің шәкіртақысы, мүгедектердің жәрдемақысы, мемлекеттік және бюджеттік сала қызметкерлерінің жалақысын өсетіні жайлы сүйінші хабар жекеменшік ұйымда жұмыс істейтіндерді ғана емес, қатардағы мемлекеттік қызметкерлердің өзін де қуанта қойған жоқ. Өйткені сүйінші хабардың соңынан келетін жанармай, коммуналдық төлем, азық-түлік бағасының қымбаттауы көтерілген көңілді су сепкендей басатынын біледі. Басшылар айтпақшы, бағаның өсуі барлық елде бірдей болатыны рас. Бірақ Еуропадағы көрсеткішті жиі мысалға алатын шенеуніктер Ұлыбритания мен еліміздің сандық мөлшері ұқсас болғанымен, ол елдегі айлық еуромен, ал бізде теңгемен бағаланатынын естен шығарып алатын секілді. Олай болса, «әлемдік» деген әдемі сөзді әңгімелеріне арқау ететін атқамінерлер халықтың еңбекақысын да әлемдік деңгеймен өлшеп, мемлекеттік қызметтен басқа да саланың мамандарына мойын бұрып қойса дейсің.Шындығы сол, жыл санап өсетін жалақы, күн санап қымбаттап жатқан бағаға сай бүкіл елдің табысы өсіп жатпағаны анық. Шарықтаған бағаны шектеуге қауқарымыз жетпей жатқанда, қызметкерлердің айлығын арттырып, жұрттың жүрегіне тағы салмақ салып, жүйкесінің сыр беруіне әкелмесек болғаны. Өйткені бүгіннің өзінде халықтың тұрмыс-деңгейі мен бағаның қымбаттауы арасында жер мен көктей айырмашылық бар.
Жадыра МҮСІЛІМ