Біреулер балалар кітап оқуды қойып, кітапханаға бармайды десе, екінші жақ қазір балалар кітап оқуға әлдеқайда бет бұрғанын айтады. Шын мәнінде қалай? Қазіргі балалар кітапты серік етіп жүр ме? Балалар жазушылары жас оқырманның қалауын қанағаттандыра ала ма? Осыған қатысты мамандардың пікірін білген едік.
Гүлкен СҰҢҚАРБЕКҚЫЗЫ,
№1 балалар кітапханасының басшысы:
Баланы кітапқа ата-ана баулиды
Кітапхана – қай дәуірде де қоғамның мәдени өмірінің бірден-бір көрсеткіші, өткен тарихымызды өшірмей, ұлт жадын мәңгілік сақтайтын мекен. Осы қасиетті істі жалғастыру үшін кітапхана ісі мен кітапханашылар заман талабына сай бейімделіп, үнемі жетіліп отыруы керек.
Қазіргі ұрпақты желіге тәуелді деп жиі айтады. Балалар интернет пен әлеуметтік желі арқылы қалаған дүниесіне оңай қол жеткізе алады. Десек те, мектеп жасындағы, оның ішінде бастауыш сынып оқитын балалар кітап оқуға бет бұрып келе жатыр. Байқауымша, қазір кітапханаға келетін бала көбейген. Оны бірқатар мысалмен айта аламын. №1 балалар кітапханасы ашылғалы бері баласын жетектеп келетін ата-ана көбейген. Оның үстіне, қазір оқу жылы басталысымен сабақ жоспарларына сәйкес, оқушыларға ұсынылатын қосымша әдебиеттерді осы жерден тауып, оқып жүр. Ал қазақ сыныбындағы балалар кітап оқымайды деген пікірге мүлде келіспеймін. Неге десеңіз, балалар кітап оқымайды деп бәріне топырақ шашып айтуға болмайды. Кітапқұмар бала көбейгеніне қуана білуіміз керек.
Бірақ жазда оқырманымыз сәл азаяды. Себебі мектептегілер демалысқа шығады. Дегенмен жазда мектеп мұғалімдерінен тапсырыс көп келгендіктен, балаларға кітап оқытуға барынша тырысамыз. Мектеп мұғалімдеріне әркез «Оқушыларға тапсырма беріңіздер, әдебиеттер тізімін ұсыныңыздар» дейміз. Тіпті, кітаптар тізімін айтпаса да, «Кітапханаға жіберіңіздерші» деп сұраймыз. Бала кітапханаға келсе, оған оқитын кітапты өзіміз де қарастырамыз. Мектеп мұғалімдері оқушыларға жылда жазда оқитын кітаптар тізімін береді. Сондықтан биыл жазда мектеп оқушыларынан сұраныс жоғары болды. Осы жерде бір айта кететіні – бұған дейін қазақ мектептерінен онша сұраныс болмаған еді. Кейінгі уақытта артты. Яғни, баланың кітап оқуға қызығушылығын арттыру үшін біздің кітапханалар желісі жаз мезгілінде «Жазғы оқу» шарасын өткіземіз.
Баланы кітап оқуға баулуда үлкен рөл атқаратын – ата-ана. Бала мектепке бармас бұрын кітапты сыйлық ретінде ұсынып бастау керек. Егер ата-ана балаға кітап оқуға арнайы уақыт табатын болса, онда баланың бойында міндетті түрде кітапқа деген сүйіспеншілік қалыптасады. Осыған қатысты кітапханамызда қазір «Отбасылық оқу» атты жоба жүзеге асырылуда. Оның да мақсаты осы – баланы кітапқұмар етіп тәрбиелеуде отбасының рөлін асыру.
Есей ЖЕҢІСҰЛЫ,
«Ақ желкен» журналының бас редакторы:
Кітапқұмар ұрпақ өсіру үшін науқаншылықтан қашу керек
Балалардың кітапқа қызығушылығы аудармаларға ауып кеткен сияқты. Қоғам мүлде кітап оқымайды, сондықтан балалардың кітап оқу жас айырмашылығы мүлде жіктеліп жатқан жоқ. Ал өзіміздің көркем әдебиетті балалар аз емес, тәуір оқиды. Әдеби процестен бүкіл құрам хабардар болмағандықтан, өзіміздің көркем әдебиет аз оқылатын сияқты. «Дарабоз» бәйгесінде шыққан шығарманың түгелі республиканың барлық жерінде насихатталады. 2010 жылдары жүлдегер атанған «Мынау ғазиз дүние» повесі әлі күнге дейін талданады. Жақсы дүниелер шығару үшін мектептерге барып, балалармен байланыс құруымыз керек. Аудармаға келетін болсақ, ол тілді байытып жатыр деп ойлаймын. Мысалы, «Мазмұндама» баспасынан шығып жатқан кітаптарды балаларыма оқытамын. Олар кітапқа қызығып, бірден бітіріп тастайды. Сондықтан аударманың көбейгені, оның ішінде қазақ тілінде көбейгені өте дұрыс.
Қоғамның балалар әдебиетіне көзқарасы жақсы. Сол себепті де балалар әдебиеті дамып жатыр. Елімізде осы бағытта еңбектеніп жатқан қаламгерлер жеткілікті. Аслан Тілеген, Серікбол Хасан сияқты азаматтардың жазғандары қазір жеке-жеке кітап болып, қоғамда жақсы қабылданып жатыр. Менің ойымша қазір қаламмен жазатын жазушылар өте сиреп бара жатыр. Әлемдегі даму тенденциялары біздің жазушыларымызда бар деп санаймын.
Баланы кітапқа қызықтырып өсіру үшін біріншіден, науқаншылықтан қашу керек. Қоғамның өмірі түзелсе, адамның өзі руханиятқа бой ұрады. Бізде қалай? Тіршіліктен көз ашпайды. Бұл жерде нағыз кітапқұмар баланы өсіру отбасынан басталатынын түсіну керек. Біз жақында бірқатар колледж бен мектептегі кездесулерге бардық. Сонда алдымызда отырған 70-тей баланың шамамен 10 баланың ата-анасы кітап оқиды. Ондай жағдайда балада қайдан кітапқа сүйіспеншілік пайда болады. Мектептегі білім беру бағдарламасында қазақ тілі мен әдебиеті пәні өте әлсіз. Мәселен, Несіпбек Айтұлының «Арқатірек» поэмасы 12 сағат оқытылады деген сұмдық қой. Оған 2-3 сағат уақыт берілуге болады. Осындай олқылықтар кездеседі. Баланы кітапқа қызықтырып тәрбиелеуде қазіргі «Оқуға құштар мектеп», «Оқуға құштар сынып», «Бір ел – бір кітап» акциясы, мұның бәрі жеткілікті. Біз өзі санымыз аз ұлтпыз, соның 300 мыңдайы кітап оқитын адам болғанымен, бұл аз көрсеткіш. Мұндайда кітапқұмар ел емес екенімізді мойындаймыз.
Қазіргі бүлдіршіндер балалар журналына өз шығармашылығын жолдауға асықпайды. Технологиялар заманында біз таңсық көруші, яғни таңданушы қоғам болғандықтан баланы YouTube, TikTok-тан ажырата алғанымыз жоқ. Жақсы мағынасында баланы соларға тесілген уақытын кітапқа тесілуге арнайтындай жазалау керек. Шынымен, қазір балалар журналдары «Ақ желкен», «Балдырған», «Ұлан» газетінің тираждары 3 мың мен 12 мың арасында ғана. Бұл біздің қоғам үшін өте аз. Сонымен біз балаларды қызықтыру үшін түрлі викторина, сауалнама ұйымдастырып тұрамыз. Бірақ балалардың қатысуы белсенді емес. Өйткені мектебі, ата-анасы және ортасы білмейді. Меніңше, бұл өзінен-өзі тасада қалатын сияқты.
Мейіржан ЖЫЛҚЫБАЙ,
балалар жазушысы:
Кітаптар балалар тілінде сөйлеуі керек
Балалар әдебиетінің дамуында кемшіліктер бар екені рас. Бұл, ең алдымен, кейбір шығармалардың заман талабына сай жазылмауынан, яғни бүгінгі баланың ойлау жүйесі мен тіліне сәйкес келмеуінен туындайды. Технология дәуірінде өскен балалардың қызығушылығы басқа, оларға динамикалық, қызықты сюжеттер, көзтартар кейіпкерлер қажет. Сонымен қатар кей жазушылардың бала психологиясын жеткілікті деңгейде меңгермеуі де осы мәселеге әсер етеді. Тілі шұбар, сюжеті қарапайым кітаптар балаларды қызықтырмайды. Қазіргі балалар визуалды ақпаратты жақсы қабылдайды. Сондықтан кітаптардың безендірілуіне, иллюстрацияларына да көңіл бөлу керек.
Аударма кітаптардың тартымдылығы жоғары екенін мойындау керек, дегенмен бұл қазақ әдебиеті оқылмайды деген сөз емес. «Менің атым Қожа», «Көксерек» сияқты классикалық шығармалар әлі де сүйікті. Дегенмен жаңа, заманауи туындыларды көбірек жазу керек. Баланы кітапқа баулу үшін арнайы жобалардың қажеті жоқ. Ең бастысы – отбасында кітап оқу дәстүрін қалыптастыру. Ата-аналар балаларына кітап оқып беруі, бірге талқылауы, кітапханаларға апарып, кітапқа деген сүйіспеншілікті оятуы керек. Қазіргі қазақ балалар әдебиетінде жақсы шығармалар баршылық. Мысалы, «Шоко әлем», «Тау баласы» және тағы басқалар. Дегенмен сапалы туындылар санын арттыру керек. Жалпы, балалар әдебиеті – болашақ ұрпақтың санасын қалыптастыратын маңызды сала. Сондықтан оған ерекше көңіл бөлуіміз керек.
Қазіргі қазақ балалар әдебиетінің басты мәселесі – оның бүгінгі баланың талап-тілегіне сай болмауы. Заман өзгерді, балалар да өзгерді. Олар интернет, гаджеттер әлемінде өсіп келеді, ой-өрісі кең, ақпаратты тез қабылдайды. Ал біздің кейбір жазушыларымыз әлі күнге дейін ескі қалыптан шыға алмай, Кеңестік дәуірдің идеологиясымен жазып жүр. Мысалы, батырлар туралы ертегілерді алайық. Бұрынғы ертегілерде батыр міндетті түрде күшті, қайсар болуы керек еді. Ал қазіргі балаларға ақылды, тапқыр, білімді батырлар қызықты. «Гарри Поттер», «Перси Джексон» сияқты шетелдік шығармалардың танымал болуының бір себебі – кейіпкерлердің осындай қасиеттерінде. Біздің жазушылар да батырлар бейнесін заман талабына сай жаңартуы керек.
Тағы бір мәселе – тіл. Қазіргі балалардың тілі басқа. Олар сленг сөздерді көп қолданады, ойлау жүйесі де басқа. Жазушылар балалардың тілінде жазуды үйренуі керек. Аударма кітаптарға келетін болсақ, олардың сапасы әртүрлі. Жақсы аудармалар балалардың ой-өрісін дамытуға көмектеседі. Бірақ аударманың сапасына мән беру керек.
Дайындаған
Сымбат БАУЫРЖАНҚЫЗЫ