Батыс Қазақстан өңірлік коммуникациялар қызметі ұйымдастырған брифингтердің біріне Батыс Қазақстан облыстық полиция департаментінің бастығы, полиция генерал-майоры Мақсотхан Аблазимов арнайы шақырылды. Генералдың мәліметіне қарағанда, биылғы жылдың алғашқы 8 айында 209 мал ұрлығы тіркелген.
Ел ішін індеттей жайлаған заңға қайшы үшбу әрекет, әсіресе, біздің облыстың Ақжайық, Бәйтерек, Бөкей ордасы және Бөрлі аудандарында өршіп тұрған көрінеді. Брифинг барысында департамент бастығы ел-жұрттың малының жоғалғаны жөнінде көбіне полиция бөлімдеріне кеш хабарлайтынын да алға тартты. Мал ұрлығының 114 фактісіне (68,9%) жайылымда малдың бағымсыз жүруі түрткі болған. Ал мал жоғалуының 129 дерегінде қылмыстық құқықбұзушылықтың жоқтығы анықталған. Мысалы, наурыз айында «Буршиев» шаруа қожалығы 15 бас жылқысын жоғалтқан. Сөйте тұра, қожалық басшысы бұл оқиғаны үш ай өткесін ғана полиция құрылымдарына хабарлаған. Әйтеуір, абырой болғанда жылқы үйірін полиция қызметкері іздеп тапқан.
«Қайтқан малда қайыр бар» дегендей, биылғы жыл басынан бері барымталанған төрт түліктің 55,3 пайызы иесіне қайтарылған көрінеді. Ауылдағы ағайынның кешірімшіл, кеңқолтық мінезі де ел ішінде мал ұрлығының жиі орын алуына жол ашып отырған жағдайдың бірі. «Дәндеген қарсақ құлағымен ін қазады» дегендей, кезекті мал ұрлағаны әшкере болып, «жылап-еңіреп», мал иесінің аяғына жығылып, кешірім сұрап құтылған ұры-қары бірер апта немесе бірер ай тыныш жүріп, сосын «Ауру қалса да, әдет қалмайды» дегендей, бұрынғы «әніне» қайта басатын көрінеді. Мұндайда амал жоқ, «Жауды аяған жаралы» деген мәтел еске түседі. Тіпті, бір ауылда қатар отырған көршісінің немесе тура сол ауылда тұратын құдасының қора-қопсысындағы малын ұры-қарыға шығарып беріп, арам делдалдығы әшкереленіп, қарабет болғандар да баршылық. Биылғы жыл басынан бері зардап шегуші мен күдіктінің ымыраға келуімен 83 мал ұрлығы бойынша қылмыстық іс доғарылған. Ал полицияның уақытылы да сауатты іс-әрекетінің нәтижесінде, 168 күдікті уақытша қамау абақтысына жабылған. Солардың бірі – 2018 жылғы қыркүйекте мал ұрлаумен айналысқан Сырым ауданының тұрғыны Р.Кабасинов. Әлгіндей заңға қайшы әрекеті үшін бірнеше рет істі болып, сотқа тартылған ұры зардап шегушінің кешірім беруінің арқасында оңай құтылып, қылмысына лайық заңды жаза алмай дәндеген екен. Ақыры полиция қызметкері ұрының суық қол сұғанақтығын тағы бір мәрте әшкерелеп, әлгі әумесер тамыз айында қамауға алынды.
Егер статистикаға зер салып, салыстырып көрсеңіз, мал ұрлығының «аяқ тарта» бастағанын аңғарасыз. Мысалы, осыдан бес жыл бұрын 707 мал ұрлығы тіркелсе, өткен жылы 397 мал ұрлау фактісі есепке іліккен. Соның өзінде Батыс Қазақстан облыстық полиция департаментінің бастығы мал ұрлығының әлі де жиі орын алуына себеп болып отырған факторларды екпін түсіріп атап өтті. Сондай ең негізгі себеп-салдардың бірі – мал бағымының жеткілікті дәрежеде ұйымдастырылмауы. Тіпті бұған облыс әкімі жанындағы ведомствоаралық комиссия шығарған арнайы шешім де түпкілікті ықпал етпей отырған көрінеді. Сонымен қатар әр малды ресми есепке тіркетіп, сырғалау, таңбалау секілді орынды амалдарға көңіл бөлмейтін тұрғындар қай аудан-ауылда да әлі аз емес. Бұған қоса ірілі-ұсақты сойылған малдың етін аудан-ауылдан қалаға тасу үшін ветеринарлық анықтама алуда да жең ұшынан жалғасқан заңсыздықтарға жол беретін көрінеді. Мәселен, тілге тиек болып отырған брифингте ауылдық елді мекендерге қоса, Орал қаласындағы «Ел ырысы» базарына қатысты мал дәрігерлері де заңсыз ветеринарлық анықтама беруге әуес екенін айтып өтті. Осындай әрекеттердің кесірінен, ұрланған малдың еті жалған анықтама арқылы ауылдан қалаға жеткізіледі екен. Биылғы мамыр айында «Мал ұрлығы» республикалық жедел профилактикалық іс-шарасы кезінде ет өнімдерін заңсыз тасымалдауға қатысты 6 факт әшкереленіп, айыпты кісілерге Әкімшілік құқықбұзушылық кодексінің 406-бабы бойынша 151 500 теңге ақшалай айып салынған. Полиция қызметкерлерінің айтуынша, орын алған мал ұрлығын ашуға ет сататын базар-дүкендерді, яки осындай санаттағы кәсіпкерлік нысандарды тексеруге жарияланған мораторий де кедергі көрінеді.
Биылғы жылдың өткен сегіз айында мал ұрлығын кәсіп қылған 135 адам, ұзын саны 21 қылмыстық топ құрықталған. Былтырғы қараша айында Қаратөбе ауданында үш жыл бойы жергілікті жұртты зар илетіп, айналадағы халықтың малын ұрлауды кәсіп қылған қылмыстық топ қолға түсті. Осы харам кәсіпке әбден дәндеген үш бірдей қаратөбелік 26 жылқы, 118 сиыр малын ұрлап, мал иелеріне 27 млн теңгеден астам зиян-залал тигізген. Атышулы істі қараған Сырым аудандық соты биылғы маусым айында айыптау үкімін шығарып, Қылмыстық кодексінің 118 (ұрлық) және 262 (ұйымдасқан қылмыстық топ құру) баптары бойынша Е.Төлегенұлын 8 жылға, С.Бисембаевты 5 жыл 6 айға, ал О.Дәулетияровты 7 жылға бас бостандығынан айырып, темір торға тоғытты.
БҚО Полиция департаментінің басшысы, генерал-майор Мақсотхан Аблазимов мал баққан ағайынға GPS-бақылау мен түнде жарық шағылыстыратын флиппер тағудың тиімділігін тағы бір мәрте құлаққағыс қылды. Егер осы ұсынысты нақтылай түссек, «GPS-трекердің екі түрі бар. Бірі – ұялы байланыс операторлары арқылы қадағаланатын трекер. Мұндай құрылғының құны – 30-50 мың теңге шамасында, ал келесісі – жерсеріктік байланыс негізінде бақыланатын трекер. Мұндай трекердің бағасы 80 мың теңгеден басталады. Бұл қос құрылғының ай сайынғы пайдалану ақысы – 2 000-нан 6 000 теңгеге дейін.
– Әлгіндей құрылғыны бір бас малға орнатып, сиыр табынының немесе жылқы үйірінің қозғалысын қадағалап отыруға әбден болады, – деді генерал Аблазимов.
Бауыржан ҒҰБАЙДУЛЛИН,
Батыс Қазақстан облысы