Қазақстанның көрікті жерлерін аралайтын туристерге жағдай жасалмағаны туралы жиі айтылады. Мұндайда қонақүйлердің туристік нысандардан жырақта орналасқанын дәлелге келтіреді. Ал бұл мәселенің шешімі барынан шетелдіктерді айтпағанда, қазақстандық туристер де бейхабар. Иә, бірер жылдан бері еліміздегі туристік нысандардың іргесіндегі ауылдарда қонақжай үйлер жұмыс істеп тұр. Көлсай мен Қайыңдыға, Айғайқұм мен Шарын шатқалына барғысы келген шетелдіктер Алматыдағы қымбат қонақүйге соқпай, бірден елді мекендерді бетке алуына болады.
Бәлкім, бұл туралы ақпарат аз шығар, ендеше біле жүріңіз, біз бір апта бойы өзімізді турист сезініп, ауылдағы қонақжай үйлерде түнедік. Демалушылар талғамынан шығу үшін не істеу керек екенін зерделеп көрдік.
Сертификаты бар үй – сенімді үй
«Қазақтуризм» ұлттық компаниясы мен Қазақстан туризм қауымдастығының ұйымдастыруымен өткен ақпараттық турда Алматы облысының Кеген ауданындағы 20-дан астам қонақжай үйді аралаудың сәті түсті. Қонақжай үй дегеніміз – бір-екі бөлмесін қонақ үшін дайындап қоятын ауылдағы қарапайым үй. Бұл үйлерде турист үшін жатын бөлме мен жуынатын бөлме болса, сосын екі мезгіл тамағын берсе жетіп жатыр. Себебі туристер күні бойы табиғат аясында жүреді. Түнеуге ғана келеді. Жүрек жалғап алған соң келесі ауылдағы туристік нысанға аттанып кете береді. Бұл – туризмнен табыс тауып отырған шет мемлекеттерде бұрыннан қалыптасқан жүйе.
Қазақстан туризм қауымдастығының жетекшісі Рашида Шайкенованың айтуынша, ауылдағы туризмді дамыту 2005 жылы қолға алынғанымен, нағыз жұмыс визалық жеңілдіктер енгізуді бастаған 2016 жылдан беріде ғана қарқын алыпты.
«Бүгіндері республика көлемінде 200-ге жуық қонақжай үй бар. Бірақ бұл көрсеткіш өзгеріп отырады. Өйткені қонақжай үйлер 2 жылда 1 рет сертификаттаудан өтеді. Себебі соңғы уақытта туристер тарапынан жергілікті жерлерде көрсетілетін қызмет сапасына шағым көбейген. Біздің ойымызша, сертификаттау – қызмет сапасын арттырудың қуатты құралының бірі. Шетелдіктер сапа стандартына сай үйлерді ғана таңдауға тырысады. Бұл өз кезегінде ауылдағы туризмді дамытуға, жаңа жұмыс орнын құруға ықпал етеді. Ең бастысы, ауыл жастарының қалаға қоныс аударуына тосқауыл болады», – дейді Рашида Рашидқызы.
Оның дерегінше, еліміздегі қонақжай үйлердің барлығы бірдей аттестатталмаған. Сондықтан бұл бағытта белсенді жұмыс істеуге тура келмек. Сертификаты бар үй сенімді үй саналады. Сенімнен шыққан үйге қонақ көп келеді, табысы да артады. Сондықтан сапа стандартын алуға қонақжай үй иелерінің өзі мүдделі екен. Жалпы, ерікті түрде сертификаттаудан өткендерге Алтын, Күміс және Қола деңгейі беріледі. Ол деңгейді 2 жыл сайын растап немесе көтеріп отыру талап етіледі. Бұл қызмет сапасын түсіріп алмау үшін қажет.
«Тақтайдай жол да, сапалы интернет те керек емес»
Әлгінде айтқанымыздай, жыл сайын қонақжай үйлер саны көбейіп жатыр. 2018 жылы 140-қа жуық қонақжай ашылып, 370-ке жуық тұрғын жұмыспен қамтылыпты. Қазіргі уақытта Алматы (Саты, Қарабұлақ, Қарақастек, Лепсі, Қарабастау, Талғар), Қарағанды (Қарқаралы, Шабанбай би), Түркістан (Жабағылы, Ленгер), Шығыс Қазақстан (Черная уба, Риддер), Ақмола (Щучинск, Сарыбұлақ, Бурабай, Қорғалжын), Жамбыл (Мерке, Мыңқазан) облыстарындағы біз атаған елді мекендерде қонақжай үйлер ашылған. Қонақжай үй ашқандардың басым бөлігі несие алмаған, кәсібіне жиған-терген қаржысын құйған. Баға әр ауылда әрқалай: туристік нысанға жақындаған сайын қонақжай үйдегі орын бағасы қымбаттай түседі. Мысалы, Көлсай мен Қайыңдыны көруге келгендер тоқтайтын Саты ауылындағы қонақжай үйдегі бір орынның бағасы 8 000 теңгеден басталады. Ал Сатының іргесіндені Қарабұлақ ауылындағы қонақжайлардың бағасы 5 000-6 000 теңге маңайында. Сондықтан үнемшіл туристер осы ауылға тоқтайды. Саты ауылы 15-20 минуттық жерде, әрі қарай Көлсай мен Қайыңды. Қалталы туристер Көлсайдың өз басындағы Kolsay Lakes Village қонақүй кешенінде демалып жатыр. Екі адамдық бөлменің бағасы 28 000 теңгеден басталады. Алты адам үшін бір түнге 120 000 теңге төлеуге де болады
Ал Алтынемел ұлттық табиғи паркіне келетін туристер үшін Басши ауылының қонақжай халқы қызмет етуге даяр. Егер жазда барсаңыз, ұлттық табиғи паркке тиесілі екіқабатты қонақжай үйге түсуге болады. Бір орын үшін 5000 теңге. Ұлттық табиғи парктің Шыған қорығында да қонақжай үй бар, жамбасақы үшін 2500 теңге алады. Қорықшы түнеткенімен, тамақ бермейді. Ас-суыңызды арқалап келмесеңіз аш қаласыз. Бұл үй 10 адамнан артық қабылдамайды. Шығандағы үйде демалғыңыз келсе, ұлттық табиғи паркке қоңырау соғып, алдын ала орын сайлап алыңыз. Себебі Айғайқұмға жақын қонақжай осы ғана. Ал егер тамағын да беретін, жуынып-шайынуға да мүмкіндік жасайтын жайлы орын іздесеңіз, Басши ауылындағы қонақжай үйлерге бас сұғыңыз. Бағасы бір орын үшін 6 000-8 500 теңге аралығында, 3 мезгіл тамақ ішесіз.
Басши ауылында қонақүй де бар: «Айғайқұм» қонақүйінде адам басына 6 000 теңгеден төлейсіз, 3 мезгіл тамақ үшін бөлек шығын шығарасыз, мысалы, таңғы ас үшін 1 500 теңге, түстік пен кешкі ас үшін 2 000 мың теңгеден төлеу қажет.
Қонақжай үйлердің барлығында интернетке Wifi арқылы қосылады, бірақ бұл интернет сапасы барлық үйде жақсы деген сөз емес. Сапар барысында интернетке қосылғанымызбен, видеоны қойып, фото жүктеудің өзі мұңға айналғанын ескертеміз. Біз барған ауылдардың барлығында дерлік жол жақсы, тақтайдай тегіс. Алағабас ауылдық округіне қарасты Жіңішке ауылының жолы ғана сын көтермейді екен. 400-ге жетер-жетпес адам тұратын ауылдағы жолдың нашарлығына қарамастан, мұнда Германия мен Польшадан келіп демалатындардың қарасы көп көрінеді. Бір қызығы, бұл ауылдағы қонақжай үй ұстайтындар жол салуға, интернет желісін тартуға қарсы. «Өркениеттен шаршаған ел демалуға келеді, егер интернет тартылса, жол жөнделсе, олар демалуға келмей қояды, бизнесіміз тоқырайды ғой», – дейді...
«Бізді «Көлсай» асырап отыр»
Біз табалдырығын аттаған қонақжай ауылдардың арасында Сатының бәсі басым ба дедік. Себебі осы ауылдың басым бөлігі қонақжайлықты бизнеске айналдырған. «Бізді «Көлсай» мен «Қайыңды» асырап отыр», – дейді олар. Бұл сөздің жаны бар: қонақжайлығының арқасында кәсібін дөңгелетіп, тұрмысын түзеп алғанның бірі – Қарлығаш Құдабаева. «Сатының туризмін Сатының халқы көтерді. 10 отбасы бастады да, жастар іліп әкетті. Бұрын 4 төсек дайындасақ, бүгін өркениетке ыңғайланып, туристерге жақсы сервис ұсынсақ, соған сай табыс тапсақ, бала-шағаны жеткізсек деген ниетпен жұмыс істеп жатырмыз. Өзім де, отағасы да жоғары білім алған емеспіз. Көлсай болмағанда балаларды оқыта алар ма едім деп ойлаймын. Бізді Көлсай асырап отыр», – дейді ол. Осыдан 10 жыл бұрын қонақжайлықты кәсіп еткен Қарлығаштың өмірі соңғы 5-6 жылда күрт өзгерді. Ресейден келген Валера есімді жігіт Booking.com сайтына тіркеліп, жұмыс істеудің қыр-сырын үйретіпті.
«Содан бері шетелдіктер өте көп келеді. Booking.com арқылы былтыр 3 айда 500-ге жуық адам келді. Польша, Италия, АҚШ, Дания, Германия, Жапония, Қытай, Үндістан, Голландия, Португалиядан келеді. Қазақстандықтар да баршылық. Бірақ жергілікті туристер демалу мәдениетінен жұрдай. Ақша төледік, бәріне құқылымыз деп ойлай ма, қоқсытып жібереді. Ал шетелдіктер мына қоқысты қайда тастауға болады, темекіні қай жерде тартқан дұрыс деп сұрайды. Қазақстандықтар үйдің ішін көк түтін қылады. Бұл енді шетелдіктің бәрі керемет дегенім емес. Қытайдан келген бір қыз ағылшын тілін білмейсіз деп ренжіді. Қырсыққанда сол жылы ауылда интернет нашар болды. Ал мен шетелдіктермен гугл-аудармашы арқылы сөйлесемін ғой. Интернетті қасақана өшіріп тастадыңыз, қатты сөйлейсіз деп сөйлеп-сөйлеп кетіп еді, Booking.com-ға мен туралы нашар пікір жазып қойыпты. Оны көріп қалған Валера хабарласып, сервисті қалай жақсарту керегін айтып, кеңесін аямады. Өзі бір мың болғыр бала екен», – дейді ағынан жарылып.
Айтқандай, Даниядан келген 4 жігіт Қарлығаш пен Арқабай Құдабаевтардың қызметіне ақысын артығымен төлеп қоймай, қонаққа шақырып кетіпті. Ұшақ билетін алып жібереміз деген екен. Сол арада пандемия қабаттасты. Ал Қарлығаш бұл індет келмесе де, ешқайда жол жүруді ойлап отырған жоқ. Таңмен таласа бауырсағын илеп, тамағын пісіріп, туристердің күтімін жасаудың қамымен шапқылап жүр...
Түйін:
Коронавирус пандемиясы туризм саласына кері әсер етті дегенді айтып жүрміз. Ал біздің көргеніміз – ішкі туризммен айналысатындардың жұмысы толастамай тұр. Тіпті, қонақжайлықты кәсіп еткендер бизнесін кеңейтуге кіріскен. Елдегі туризмнің тамыры бүлкілдеп-ақ жатыр...
Халима БҰҚАРҚЫЗЫ