Баламалы негіздегі тұңғыш сайлау
1999 жылы 10 қаңтар күні елімізде Президент сайлауы өтті. Тұңғыш рет баламалы негізде демократиялық үрдіспен өткен бұл сайлауда Қазақстанның Президенті болып 81,71 пайыз дауыс алған Нұрсұлтан Назарбаев қайта сайланды. 1999 жылдың еліміздің саяси өміріндегі басты оқиғасы осы болды. Сол уақыттан бастап Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірі жаңаша жаңғыра түсті. Елімізде 14 саяси партия, 30-ға жуық саяси қозғалыстар мен бірлестіктер жұмыс істеді. Күзде Парламент Сенаты мен Мәжілісінің және жергілікті мәслихаттардың кезекті сайлауы өтті.«Nur Otan» құрылған жыл
Қазақстан Президенттігіне кандидат Н.Назарбаевты қолдау жөніндегі қоғамдық штабтың негізінде 1999 жылғы 19 қаңтарда «ОТАН» республикалық саяси партиясы құрылды. Осы күні партияның құрылтай съезі өтіп, 12 ақпанда Әділет министрлігінде тіркелді. Партия Төрағасы – Нұрсұлтан Назарбаев, Төрағаның Бірінші орынбасары – Нұрлан Нығматулин болды. Партия мүшелерінің саны 607 557 адамды құрады. Қазақстанның барлық облыстарында, Астана және Алматы қалаларында «ОТАН» партиясының филиалдары ашылды. Партияның әлеуметтік негізі бюджеттік ұйымдардың қызметкерлерінен, студенттерден, ғылыми және шығармашылық зиялы қауым мен шағын және орта бизнес өкілдерінен тұрды. Басты мақсат – қоғамды одан әрі демократияландыруға бағытталған экономикалық және саяси реформалардың жүзеге асуына белсенді түрде атсалысу, азаматтардың өмір сүру деңгейін арттыру, елдегі тұрақтылықты сақтау, ұлтаралық және конфессияаралық келісімді нығайту, азаматтардың отансүйгіштік сезімі мен Қазақстанның жан-жақты және үйлесімді дамуы үшін жауапкершілігін тәрбиелеу.Алғашқы ұлттық халық санағы
Сонымен қатар 1999 жылдың басты оқиғаларының бірі – тәуелсіздік алғалы бері алғаш рет ұлттық халық санағының өткені. Ақпан-наурыз айларында өткен санақ барысында халық саны 14 млн 652,7 мың адамға жеткені анықталды. Соның ішінде қазақ ұлты 53,4 пайызды құрады. Бұл, шын мәнінде егемен елдің зор жетістігі болатын. Халық саны 1989 жылмен салыстырғанда, әрине 1 млн 246 мың адамға, яғни 7,7 пайызға қысқарғаны белгілі болды. Санақ нәтижелері сол кезеңдегі еліміздің экономикалық проблемаларын, сондай-ақ әлемдік демографиялық процестерді көрсетті. Мысалы, орыстар мен басқа да еуропалық этностар өкілдерінің елімізден көшіп кетуі, ең алдымен Қазақстандағы өмір сүру деңгейінің төмендеуімен байланысты болды. Ал немістер эмиграциясының басқа себебі бар еді. Атап айтқанда, Германияда отандастарын Отанына шақырған мемлекеттік бағдарлама іске асып жатты. 1999 жылы Қазақстандағы ең көп ұлт бұрынғыдай 8 миллион қазақ пен 4,4 миллион орыс болып қалды. Бірақ халықтың жалпы санындағы қазақтардың үлесі артты. Ол 1989 жылы 39,7 пайызды құраған болатын. Қалалардағы халықтың ұлттық құрамы өзгерді. Мәселен, астанада қазақтардың үлесі 17,7 пайыздан 41,3 пайызға дейін өсті. Жалпы, қалалардағы қазақ саны 45 пайызға, ауылдарда 9 пайызға артты.Осы жылы жоғары оқу орындарына қабылдаудың орталықтандырылған кешенді тестілеу жүйесі енгізілді. Соған сәйкес мемлекеттік білім гранттарымен қатар, оқудың ақылы түрі (кредит) пайда болды. Бұл талапкерлердің білім сапасын бағалаудың әділ болуына және мемлекеттік білім гранттары мен кредиттерді білімге сәйкес бөлуге жол ашты.
Алғашқы халық санағына тәжірибе аз болғандықтан дайындық 1997 жылдан басталды. Пилоттық жоба негізінде алдын ала есеп жүргізіліп, дайындық пысықталды. Бұл кезде облыстардың саны өзгеріп, 19-дан 14-ке кемуі санаққа өз әсерін тигізді.Бірінші құнсыздану мен қымбатшылық
Девальвация. Қазақстандықтар бұл сөзді осы жылы ең алғаш рет естіді. Оның қолайсыздықтарын да сезіне бастады. 1999 жылы басталған баға өсуі қалыпты құбылысқа айналды. Теңге айтарлықтай құнсызданып, 1 АҚШ долларының құны 90 теңгеден 160 теңгеге бір-ақ секірді. Осылайша, 1999 жылғы 3 сәуірде Үкімет ұлттық валютаның айырбас бағам саясаты туралы қаулы қабылдап, ол еркін өзгермелі боп бекітілді. 5 сәуірде теңгемізді ең бірінші рет еркін айналымға жібердік. Таңсық терминді Премьер-Министр Нұрлан Балғымбаевтың өзі жексенбіде теледидардан жұртқа талдап берді. Тамызға қарай еркін жүзуге шыққан төл теңгеміз 135 теңгеге жуық белгіге тоқтады. Көптеген қазақстандықтар үшін жаңа курс күтпеген жағдай болды. Нұрсұлтан Назарбаев өзінің «Қазақстан жолы» атты кітабының «1998 жылғы экономикалық дағдарыс» тарауында теңгенің девальвациясына дайындық 1998 жылғы қыркүйекте басталғанын атап өткен болатын. Сарапшылар сол кезеңде теңгені «еркін жүзуге» жіберудің артықшылығы мол деп сендірген. Бүгінде бұл тарихи сындарлы шешім болғанын жоққа шығаруға болмас.Халықаралық вектор
1999 жылғы 23-25 сәуірде Президент Н.Назарбаев НАТО-ның саммитіне қатысу үшін Уашингтонға іссапармен барды. Бұл жолы Президент АҚШ-тың саяси және іскерлік әлемінің серкелерімен кездесті. Президент Б.Клинтон Азиядағы сенім шаралары мен қауіпсіздікті нығайту жөніндегі Қазақстанның бастамасын мысал ретінде келтіре отырып, оның аймақта бейбітшілікті сақтауда үлкен рөлі бар екенін атап көрсетті. Ол Н.Назарбаевтың «бейбітшілік пен қауіпсіздікке қатысты ғаламдық проблемаларды шешуде НАТО Ресеймен тығыз жұмыс істеуі тиіс» деген пікірімен келісетінін жеткізді. 1999 жылғы шілдеде Астана қаласы ЮНЕСКО-ның «Әлем қаласы» сыйлығымен марапатталды. 18 қарашада Президент Н.Назарбаев Стамбұлда ЕҚЫҰ саммитінің жұмысына қатысты. Саммит барысында Жалпыеуропалық қауіпсіздік хартиясы қабылданды. Сонымен қатар Қазақстан, Әзербайжан, Грузия және Түрікменстан президенттері Баку-Жейхан мұнай құбырын қолдайтын Стамбұл декларациясына қол қойды. 22 қарашада Астанада «Қазақстан-Еуропалық Кеңес» ынтымақтастық комитетінің бірінші отырысы өтті.
23-27 қарашада Президент Н.Назарбаев Қытай Халық Республикасына ресми сапармен барды. Сапар нәтижесінде үшінші мыңжылдық қарсаңындағы екі елдің саяси және экономикалық өзара іс-қимылының басымдықтары бекітілді. Мемлекет басшылары көпқырлы ынтымақтастықты одан әрі тереңдетуге екіжақты мүдделілік білдірді және өз елдерінің үкіметтеріне барлық туындайтын проблемаларды уақытылы шешуді тапсырды. Осы сапар туралы Қасым-Жомарт Тоқаев «Беласу» атты кітабында: «1999 жылы екі ел басшысы төтенше маңызы бар құжатқа – ХХІ ғасырға арналған Стратегиялық серіктестік туралы декларацияға қол қойды. Бұдан 100 жыл бұрын, тіпті 20 жыл бұрын Қазақстан тәуелсіз мемлекет ретінде Қытай сияқты алып мемлекетпен стратегиялық серіктестік қатынасқа кіреді деген ешкімнің ойына да келмеген болар. Бұл, әрине еліміздің тәуелсіздікке түбегейлі ие болуы арқасында ғана мүмкін болғаны белгілі. Дегенмен жеке тұлғалық факторды да есептен шығаруға болмас. Себебі Елбасылардың достығы олардың мемлекеттерін жақындастырса, бір-біріне араздығы екі мемлекетті алшақтатып жіберетіні рас» деп жазады.
1999 жылғы 15 желтоқсанда БҰҰ және ЕҚЫҰ агенттіктері мен бағдарламаларының жаңа кеңселерінің ашылу рәсімі өтті. Сыртқы істер министрі Е.Ыдырысов тұсаукесерде сөз сөйлеп, гуманитарлық саладағы, білім, денсаулық сақтау, азаматтық қоғамды дамыту мәселелерін шешуде БҰҰ-ның Қазақстан үшін үлкен маңызын атап өтті. Осы әмбебап халықаралық форумның арқасында дүниежүзі Қазақстан проблемаларымен, оның ішінде Семей ядролық сынақ алаңына байланысты жайттармен танысты, оларды шешу жолдары қарастырыла бастады.
17-21 желтоқсан күндері Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың АҚШ-қа ресми сапары болды. Н.Назарбаев БҰҰ-ның Бас хатшысы К.Аннанмен және Дүниежүзілік еврейлер конгресінің президенті Э.Бронфманмен кездесу өткізді. Сапар кезінде ел Президенті Қазақстан-Америка бірлескен комиссиясының (ҚАБК) жұмысына қатысты. ҚАБК төрағалары Нұрсұлтан Назарбаев және АҚШ вице-президенті Альберт Гор алтыншы жыл сайынғы отырыстың нәтижелерін қарастырды. Комиссияның отырысынан кейін Н.Назарбаев және А.Гор қорытынды құжатқа қол қойды.
Білім реформасының бастауы
Осы жылы жоғары оқу орындарына қабылдаудың орталықтандырылған кешенді тестілеу жүйесі енгізілді. Соған сәйкес мемлекеттік білім гранттарымен қатар, оқудың ақылы түрі (кредит) пайда болды. Бұл талапкерлердің білім сапасын бағалаудың әділ болуына және мемлекеттік білім гранттары мен кредиттерді білімге сәйкес бөлуге жол ашты. Аталған кешенді жүйе 2004 жылы енгізілген Ұлттық бірыңғай тесттің (ҰБТ) алғышарты еді. 1998-1999 жылдары елімізде 182 орта мектеп, 23 интернат қайта қалпына келтірілді. Базасы нашар жекеменшік университеттердің лицензиясы кейін қайтарылып, осы жылы елдегі 52 университет тестілеудің жаңа ережесі бойынша 7 мың студентті оқуға қабылдады. Сондай-ақ Қазақстан осы жылы жоғары білім берудің 3 деңгейлі жүйесіне, яғни бакалавриат, магистратура және докторантура түріне көшті.Қазақстан мұнайына – 100 жыл
3 қыркүйек күні Президент Н.Назарбаев елімізде мұнай өндіріле бастағанына 100 жыл толуына орай Атырау қаласында өткен салтанатты шараға қатысып, құттықтау сөз сөйледі. Нұрсұлтан Әбішұлының Атырауға Қазақстан мұнайының мерейтойын атап өту сапарына арналған бағдарламасының шешуші бағыты – инвесторлармен, яғни елдегі түрлі жобаларға қатысатын шетелдік мұнай компанияларының басшыларымен кездесу болды. Сонымен қатар ол жаңартылған көпірдегі символикалық лентаны қиып, Сарайшықта ұлы дала билеріне арналған мемориалды ашты.Ғасырлар тоғысында
1999 жыл жаңа мыңжылдықтың қарсаңы болатын. Бұл шара әлемде де, елімізде де назардан тыс қалған жоқ. Елордада «Миллениум пати» атауымен кешенді шара жоспары жасалды. Жыл соңы президенттік шырша, мерекелік отшашу және карнавалмен аяқталды.Нұрлан ҚОСАЙ