– Негізі, көмір бағасы тоннасына 18-20 мыңнан басталады. Алайда күн суытқан сайын құны шарықтап, 30 мың теңгеге дейін жетіп жатады. Алыпсатарлар жол шығынын алға тартып, көмірдің бағасын осылай ұсынып тұрғаннан кейін амал жоқ аласың. Бірақ барлық көмір бірдей жақсы болып шықпайды. Таңдап алмасаң, жанбай құр бықсып жататын көмірге ұрынып, бармақ тістеуің мүмкін. Сондықтан көмірді білетін жерден алуға тырысамыз. Ал сексеуіл отыны үй артында өсіп тұрса да оны кесуге рұқсат жоқ. Содан тезек пен көмірді араластырып жағып, қыстан шығу үшін үнемдеуге көшудеміз, – дейді Мойынқұм ауылының тұрғыны Бауырлан Нұрділда.Мұндай жағдайды Мойынқұм ғана емес, Сарысу ауданы да бастан өткеруде. Мұнда 25 ауылдың бесеуіне ғана газ кірген. Қалған ауылдар көгілдір отынға қол жеткізу үшін екі жыл қажет. Сарысулықтардың айтуынша, шалғай Шығынақ, Қамқалы және Жайлаукөл ауыл тұрғындарының былтырғы қыста көрген күндері күн болмапты. Жол жаман болғандықтан, алыпсатарлардың өзі елді мекендерге жете алмай, халық қарағай мен тезек жағып күнелтулеріне тура келген. Сондықтан бұқара биліктен сексеуіл шабуға рұқсат беруін сұрауда. Жалпы, облыста көмір сатумен 31 нарық субъектісі айналысады. Оның 25-і – өңірлік операторлар. Алайда алыпсатарлардың саны бұлардан асып жығылады. Мұны сала мамандары да мойындап отыр.
– Жыл басында жүргізілген талдау нәтижелері теміржол тұйықтарынан көмір сатып алып, оны үстеме бағамен сататын делдалдар барын растады. Олардың дені көмірді ауылдарға шығарып, қаппен сатуда. Сондай-ақ 20-ға жуық ұсақ көмір сатушылар анықталып отыр. Бұлар да көмірді халыққа қаппен өткізуде. Бағаны барынша бақылып отырғанымызбен алыпсатарлар көмір құнын көтіріп жіберетіндігі жасырын емес. Бірақ бұл бағытта қолдан келген жұмыстарды жүргізудеміз, – дейді Энергетика және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық басқармасының бөлім басшысы Дамир Тұнғатов.Мораторий бітті деп дәмеленбеңіз Көмірдің жайы – осы. Ал енді сексеуіл отынына келетін болсақ, 2013 жылдан бастап сексеуіл кесуге мемлекет мораторий жариялады. Бесжылдыққа белгіленген шектеу шаралары 2018 жылы алынып тасталады деп көпшілік үміттенгенімен, мораторийдің мерзімі кейіннен 2023 жылға дейін тағы ұзартылды. Енді келер жылдың қаңтарынан сексеуіл кесуге мүмкіндік беріледі деген үміт оты жанғанымен, мамандар оны су сепкендей басып отыр.
– Негізі, мораторий 2023 жылдың 31 желтоқсанына дейін күшінде болады. Сондықтан 2023 жыл бастала салып, сексеуіл кесеміз деген ой болмасын. Десе де, алдағы қыста жылдағыдай бір отбасы 4 текше метр шірік сексеуіл отынына өтінім беріп алуына болады. Облыс әкімі Нұржан Нұржігітовтің Мойынқұм ауданына барған жұмыс сапары кезінде халық шірік сексеуіл бағасының қымбаттығын айтып, төмендетуді өтінген еді. Осыны ескеріп, биыл 1 текше мерт сексеуіл бағасын 3 478 теңгеге түсіріп отырмыз. Өтінім берген азаматтар шірік сексеуілді өз көліктерімен жинап алып кетуіне болады. Алайда бір орманшы қастарында міндетті түрде жүреді, – дейді Табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасының орман шаруашылығы және жануарлар дүниесін қорғау бөлімінің бас маманы Гүлмира Жабагиева.[caption id="attachment_227459" align="aligncenter" width="1408"]
© коллаж: Еркебұлан Дүйсеболатов[/caption]
Мамандардың сөзіне сүйенсек, тоғыз жылдық мораторий кезінде заңсыз сексеуіл кесушілердің саны айтарлықтай азайыпты. Бұрын орман шаруашылығы мекемелерінің қоймаларында заңсыз сексеуіл кесушілерден тәркіленген отындар үйіліп жататын болса, бүгінде онда бір тал шыбық жоқ. Сондықтан орманшылар биыл жылдағыдай қоймадан отынды халыққа жеткізіп бере алмайтындықтарын ашып айтуда. Алайда Мойынқұм ауданының әкімі Әлихан Балқыбеков аз қамтылған отбасыларға тегін сексеуіл жеткізіп беру жағы жергілікті билік тарапынан қарастырылатынына уәде етуде.
Бұқараның базынасы не дейді?
Байқап тұрсаңыздар, биыл қыста жаппай сексеуіл шабамыз деп дәмеленбей-ақ қойса болады. Тек теңгесін төлеп, шірік отын жинауға рұқсат. Осы орайда мораторийлік тоғыз қысты қалай өткергенін тұрғындардың өзінен сұраған едік.
– Пандемия кезіндегі соңғы екі қыс ауылдағы ағайынға қиын соқты. Сексеуіл кесуге рұқсат берілмегеннен кейін тезек теріп, қарағай жинап кеттік. Көмір бағасы күн санап қымбаттағаннан оны көпшіліктің қалтасы көтермеді. Ал халықтың шағымынан кейін жергілікті билік шірік отынмен тұрғындарды қамтиды дегенді естіген ел «маған бірінші әкелсін» деп қырықпышақ болды. Содан не керек, елмен таласып жүріп отын алғандай болдық. Биыл да сол күнді бастан кешірмес үшін жаз бойы жыңғыл жинап, көмірді де арзан кезінде алып қойдым. Бірақ бұлай істеуге екінің-бірінің мүмкіндігі жетті деп ойламаймын. Себебі көршілерімнің арасында «көмір алу керек» деп зыр жүгіріп жүргендері көп. Оған қоса, біраз халық биылғы қыста мораторий аяқталып, сексеуіл кесуге рұқсат беріледі деп үміттеніп қалғаны рас. Алайда ондай рұқсатты тағы бір жыл күтуіміз керек екенін жуырда естідік. Амал жоқ, елмен бірге биылғы қысты да өткереміз, – дейді Мойынқұм ауылының тұрғыны Ерлан Құдабаев.Аудан орталығынан 270 шақырым қашықтықта орналасқан Мыңарал ауылының тұрғындары болса, мораторий жарияланғаннан бері баялыш теріп кеткен екен.
– Біз жақта жыңғыл сияқты ағаштар өспейді. Сондықтан күз айы басталған бойда барлығымыз баялыш теріп кетеміз. Себебі одан басқа жағатын отын жоқ. Одан бөлек, тезек жинап, соны майлық ретінде қолданамыз. Ал көмірдің бағасы қыс айларында 20-25 мың теңгеге дейін қымбаттайды. Бір қыстан шығу үшін шамамен жеті тонна көмір қажет болса, бұл дегеніңіз – 200 мың теңгеге жуық ақша. Балқаш көлінің балығымен ғана күнелтіп отырған ауыл тұрғындары үшін бұл үлкен сома. Сондықтан билік сексеуілдің шірігін тегін жинауға рұқсат берсе, халық үшін үлкен қолдау болар еді, – дейді Қуат Ембергенов.P.S.
Бұқараның базынасы орынсыз дей алмайсың. Коронавирус індеті арагідік өз салқынын сездіріп жатқанын ескерсек, қыс айына халықтың алаңдауы орынды. Көңілге бір ғана жұбаныш – биыл сексеуіл бағасының құны арзандапты. Алайда 4 текше мерт сексеуілмен бір отбасы қыстан қысылмай шыға алмайтыны анық. Сондықтан жауапты мамандар күн санап өскен көмір бағасын бақылауына алса, бұқара үшін үлкен демеу болары хақ. Ең бастысы, алыпсатарлардың жолын кессе, баға да байлауға көнетіні даусыз. Осыны құзырлы органдар жіті қадағалайды деп сенеміз.
Жамбыл облысы