Себебі кейіпкеріңнің болмысын тануда психолог болсаң, рөліңнің өмірлік мәнін көптің санасына сіңіру үшін философиялық танымың болғаны жөн. Бұл– актердің потенциалын түпкілікті ашуға, өзінің шынайы болмысын тануға себеп болмақ. Сондай бір өмір арнасын өнермен қатар рухани толысуға арнаған талант иелерінің бірі Жанаргүл Жаныаманова. Бала кезімізден рөлдерін көріп өскен актрисаның есімі мен түр-тұлғасы оқырманға жақсы таныс.
– Жанаргүл ханым, бүгінде ғұмырыңыздың он жылға жуық уақытын «Әкемтеатрдағы» қызметіңізге арнап келесіз. Әңгімемізді шығармашылық тынысыңыздан бастасақ.
– Мен Алматы қаласындағы әл-Фараби атындағы №145 мектеп-гимназияда білім алдым. Мектебіміз Қазақфильм студиясының жанында орналасқан еді. Сол кездері түсірілімге балалар қажет болып жатса, студиядағы мамандар біздің мектепке келіп алып кететін. Студия қабырғасында 4-сыныптан бастап жүргендіктен, сол сәтте өнерге деген махаббатым оянды. Қазіргі М.Әуезов атындағы драма театрына бала кезімізден алып келетін. Әр келген сайын Меруерт Өтекешова, Ғазиза Әбдінәбиева апайларымыз бізбен суретке түсіп қарсы алатын. Сол кездері осындай дәстүр қалыптасты, ал қазір жоқ. Біз де жастайымыздан аға буынға қарап бой түзедік. Ең алғашқы көрген қойылымым – «Турандот ханшайым», «Мәңгілік бала бейне» еді. Мектепті тәмамдаған соң «Музыкалық драма» мамандығы бойынша өнер академиясының табалдырығын аттадым. Есмұхан Обаев пен Алма Кәкішеваның шеберханасына оқуға түстім. Біз оқуға қабылданғаннан бастап ұстаздарымыз үзінділер беріп, үлкен сахналарға дайындады. «Әкемтеатрдың» кіші залында қойылған дипломдық қойылымымыз – Антон Чеховтың «Шағала» шығармасында басты рөлді сомдадым. 2013 жылы оқуды аяқтаған соң магистратураға оқуға түстім. 2015 жылы магистратураны аяқтап, қара шаңырақ М.Әуезов атындағы драма театрына қызметке келдім.
– Таяуда ғана Ғ.Мүсірепов театрында өткен І Республикалық жастар театрлары фестивалінде сіздер сахналаған «Кассандра таңбасы» қойылымы үздік бағаланды. Режиссер де осы қойылымның арқасында «Үздік режиссер» номинациясын иеленді. Сіз қандай тағдыр иесін сомдадыңыз? Қойылымның түпкі мәні неде?
– Кассандра таңбасы – маңызы ерекше рухани дүние. Бұл жай қойылым емес. Өзге қойылымдардан басты ерекшелігі – мұнда қасиетті кітаптардың сөздері қамтылған. Қойылымды сонысы үшін де келіп көруге болады. «Кассандра таңбасы» – эстетикалық биік шығарма. Мұнда әр кейіпкер рөліне жеке көзқараспен қарай отырып жұмыс істейді. Режиссер бізге еркіндік берді. Шыны керек, мәтінімнің 50-60 пайызын өзім өзгерткен шығармын. Мәтінді де, мизансценаларды да өзім жасадым. Жеке тарапымнан өзгертулер енгізуге режиссер қарсылық білдірген жоқ. Ал өзгертуімнің негізгі себебі, мен соңғы 7-8 жылдан бері рухани ізденіс үстінде келе жатырмын. Осы күнге дейін әлемдік деңгейдегі рухани ұстаздардан білім алдым. Джон Фэйворс атындағы қолданбалы рухани технологиялар институтында оқыдым. Аталған институттағы қасиетті кітаптардан «Кассандра таңбасының» мазмұнына жақын мәтіндерді алдым.
– Сізді театр сахнасында ғана емес, көгілдір экраннан да көріп жүрміз. Кино мен театрда ойнаудың айырмашылықтары қандай? Театр мен кино тілі деп бөліп жатамыз ғой…
– Кино – жұмыс. Киноға қарапайым жұмыс түрінде қараймын. Ал театр– жаныңның жалаңаштануы, әртіске рахат сезімді сыйлайтын мекен. Керісінше кинодан мұндай ләззат ала алмайсың. Өйткені кинода кадрлар мен дубльдер тез ауысып отырады. Түсірілім тобы бір күнде бірнеше нысанды түсіреді. Сондықтан да болар, толыққанды ләззатты сезінбейсің. Меніңше, кино мен театр сахнасының айырмашылығы осында. Театр – тұрақтылық. Киноның белгілі бір уақыт аралығы болғандықтан, мұнда тұрақтылық жоқ.
– Көзі қарақты көрермен өзіңізді «Ана жүрегі», «16 қыз», «Ғашық жүрек» және т.б туындылар арқылы жақсы таниды. Байқасақ, әр фильмнің бағыты, жанры әрқалай. Рөлді сомдар алдында ішкі талаптарыңызға сүйенесіз бе?
– Белгілі бір ішкі талаптарым бар. Бірақ бұл рөлді ойнай алмаймын деген пікір болған емес. Себебі мен әр рөлімнің әртүрлі болғанын қалаймын. Театрда да бір рөлім екіншісіне ұқсамайды. «Ойыннан от шығар» қойылымында қарттар үйіндегі жетпіс жастағы кемпірдің рөлі мен «Кассандра таңбасындағы» кейіпкерім екеуі екі түрлі. «Қоштасқым келмейді» қойылымындағы Шумилова мен «Лир патшаның» қызы Регананы алып қарайық. Регана – әкесін үйіне кіргізбей қуып шығатын кейіпкердің бейнесі. Сондай-ақ физикалық, психологиялық тұрғыда менің барлық рөлім бір-біріне ұқсамайды. Кинода да тап солай. Алайда мен өзімді әлі күнге дейін кинода бүкіл потенциалымды ашып көрсете алмадым деп есептеймін. Оған себеп – бізде қалыптасқан менталитетке байланысты актерға амплуа қойып қояды. Режиссерлер де уақыт тығыз болғандықтан, амплуасы бар актерлерді рөлге алады. Актердің бойында не бар, сол қабілеттерімен жұмыс істей береді. Мысалы, жолдасым Рүстем Жаныаманов бұрын біршама сериалда жағымды кейіпкерлердің рөлін сомдайтын. Бір күні Ернар Нұрғалиев есімді режиссер келді де, Рүстемге мүлдем басқа амплуаны берді. Мәселен, Кәмшат Жолдыбаеваның бейнебаянындағы немесе «Келінжан» сериалындағы рөлдерін алып қараңыз. Халық көріп таңғалды. Меніңше, осындай дүниелерден режиссерлер үлгі алуы керек. Актер маманы болғандықтан ол біржақты ғана ойламауы тиіс. Актерге ішкі потенциалын толыққанды аша алатын рөл беру керек. Сол секілді мен де жағымды рөлдерді ойнап шықтым. Бірақ осы күнге дейін мінезді кейіпкердің рөлін сомдап көрмеппін.
– Актердің сомдаған рөлі өміріне әсер етеді деген пікірлерді де естідік. Сіздің өнер мен өмір жолыңызда мұндай жағдайлар кездесті ме?
– Есмұхан Обаев, Алма Кәкішева, магистратурада сабақ берген Болат Атабаев ұстаздарым мамандықтың жұмыс екенін айтып кеңесін беретін. Актерлік сала да дәрігер, банкир, мұғалім сияқты мамандықтардың бірі екенін миыма құйып тастаған. Сондықтан өз ісіме мамандық есебінде қараймын. Жұмысымды жоғары дәрежеде көрсете алатын шынайы маман болуым тиіс. Жұмысты жеке өміріме араластырмаймын. Миллиондаған жүйке талшықтарыммен сахнада барымды салып, көрермен алдында жүрегімді жалаңаштаймын. Бірақ қойылым аяқталған соң, күнделікті өмірдегі үш баланың анасы кейпіне ораламын. Үйіме барып тамақ әзірлеп, балаларыма сабағын оқытамын.
– Сіз жайлы көпшілік біле бермейтін факт – киносценарий жазумен айналысады екенсіз. Осы уақытқа дейін қағаз бетіне түсіріп, уақыты келгенде жарыққа шығады-ау деп әзірлеп қойған жобаларыңыз бар ма?
– Иә, қазір бірнеше киносценарий жаздым. Бірақ ол жобаларымды ешкімге ұсынған жоқпын. Болашақта өзімді кинопродюсер ретінде көргім келеді. Қазір осы мақсат тұрғысында жұмыс істеудемін. Алдағы уақытта рухани құндылығы мол, жас ұрпақтың санасында сақталатын жобалардың бірі болуы мүмкін. Киносценарийде рухани, мәңгілік тақырыптар қамтылған. Бүгін бар, ертең жоқ емес, мәңгілік тақырыптар дер едім.
– Өзіңізді актриса ретінде сынап қоймай, университет қабырғасында куратор көмекшісі ретінде қызмет етіп, сондай-ақ өнер академиясында студенттерге сабақ берген екенсіз. Кез келген маман үшін базалық білімнің болуы маңызды. Ал кино әлеміне кәсіби білімі жоқ адамдардың келуін қалай бағалар едіңіз?
– Мен осы тұста сахнадағы әкем Дулыға Ақмолдамен келісер едім. Өнер ол – қасиетті, киелі. Білімі мен тәжірибесі жоқ адам біреуге ота жасай алмайды. Актерлік өнер де сол секілді. Адамдар сырттан қарап: «Осы сала маған ұнайды, бұл – менің бағытым екен», – деп ойлауы мүмкін. Ол уақытын босқа өткізіп жүрген шығар. Мүмкін басқа бағытта жүріп адамзатқа пайдасын тигізер іс қалдырар ма еді деген ой келеді. Қандай іспен айналыссаң да, ең біріншіден білімің болуы тиіс. «Білімдіге дүние жарық, білімсіздің күні ғаріп». Киноға кәсіби білімі жоқ адамдардың келуіне қарсымын деп те айта алмаймын. Әркімнің өз таңдауы бар.
– Қазір театр және кино саласында қоғамда болып жатқан қандай оқиғалар сізді толғандырады?
– Егер сұрағыңызды айлық жалақы тұрғысынан қарастырар болсақ, театрда жалақы жақсы. Өкінішке қарай, кинода аз деп ойлаймын. Бізде қазір киноны толыққанды бағалай алмайды. Сөздің ашығы, коммерциялық мақсатта түсіреді. Актерлерден киноға кім арзанырақ түседі, сол адамды бекіте береді. Киноның сапасына, тақырыбына аса көңіл бөлмейді. Бұрынғыдай көркемдік кеңес деген жоқ. Кім не түсіргісі келеді, қалауына қарай түсіре береді. Ал киноның халыққа пайдасы бар ма, жоқ па, оған әй дейтін әже болмай тұр.
– Отбасыңызға оралсақ. Өмірлік жолдасыңыз да өнерден алыс емес. Бірге түскен фильмдеріңізбен таныспыз. Өнер жолы – ауыр жол дейді. Бір шаңырақ астындағы екі талант өнерде бір-біріне қалай қолдау білдіреді?
– Рүстемнің сегіз қырлы, бір сырлы болуы – бір-бірімізді түсінетін отбасы болып, ұйып отырғанымыздың себебі шығар. Заман өзгерді, заң тозды дейді ғой. «Екі қошқардың басы бір қазанға сыймайды» деген сынды қалыптасқан стереотиптерге келіспеймін. Бүгінде өзінің өзектілігін жоғалтты деп айтсам да болар. «Мүмкін емес деген сөзді есі кеткен адам ғана айтады» дейді. Өмірде болмайды деген сөз жоқ, бәрі мүмкін. Мен жолдасыма 100 пайыз қолдау білдіремін, ол да маған 100 пайыз қолдау білдіреді. Тіпті бір-бірімізге үнемі кеңесімізді айтып отырамыз. Үстел басында шай ішіп отырып әңгіме қозғасақ та екеуміздің ойымыз бір жерден шығады. Отбасы үйлесімділігінің бір құпиясы сол шығар. Біз бір-бірімізбен жиі сөйлесеміз. Ең жақын досым Рүстем.
– Әңгімеңізге рақмет! Шығармашылық табыс тілейміз!
Сұхбаттасқан
Алтынай БАУЫРЖАНҚЫЗЫ