Мұхтар Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты «Рухани жаңғыру» мемлекеттік бағдарламасы аясында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен жүзеге асырылып жатқан «Дала фольклоры мен музыкасының мың жылы» жобасының «Дала фольклорының антологиясы» онтомдығының алғашқы 5-томының, «Ұлы даланың көне сарындары» үштомдығының 1-томының, сондай-ақ «Ұлы дала жауһарлары» бестомдығының 1-томының тұсаукесер рәсімін өткізді.
М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты директоры Кенжехан Матыжанов «Дала фольклорының антологиясы» жобасын дайындау барысында институт ғалымдары сирек қорлардағы қолжазба мұраларды сараптай келіп, халық әдебиетінің барлық жанрлық түрлері бойынша ең таңдаулы үлгілерін 10 томға жүйелеп, бүгінгі аудиторияға қолжетімді ету үшін цифрлы форматпен кешенді түрде баспаға дайындау, сондай-ақ топтамаға енген шығармалардың сюжеттік желісін орыс және ағылшын тілдеріне мазмұндап аудару жұмыстарын қолға алғанына тоқталды.
«Дала фольклорының антологиясы» онтомдығының алғашқы 5 томын баспаға дайындауда ұлттық эпостың таңдаулы үлгілері алғаш іріктеліп, олар түпнұсқаларымен, басылымдарымен салыстырылып, текстологиялық зерттеулерден кейінгі таңдаулы нұсқалары жіберілді. Оның 1-томы – көне эпос пен батырлар жыры, 2-томы – «Қырымның қырық батыры» жырлар топтамасы, 3-томы – тарихи жырлар, 4-томы – ғашықтық жырлар, 5-томында дастандар қамтылды.
Жұмыс барысында Құрманғазы атындағы Ұлттық консерваторияның, Т.Жүргенов атындағы Өнер академиясының ұстаз-оқытушылары мен өнерпаздар, қажетіне қарай өңірдегі дәстүрлі өнер мектептерінен де жыршы-орындаушылар тартылды. Аудиожазба мен цифрландыру жұмыстары арнайы студияларда жүзеге асырылды. Оның баспаға дайындау жұмыстарын институттың ғалым мамандарынан жасақталған арнайы шығармашылық топ жүзеге асырды және олардың жұмысына редакциялық алқа, жобаның ғылыми жетекшісі, ғылыми және жауапты редакторлар, ғалым-сарапшылар, сондай-ақ институттың ғылыми кеңесі басшылық жасады. Басылымдарға белгілі отандық ғалымдармен қатар алыс-жақын шетел оқымыстылары да сараптама-пікір жазды.
«Ұлы даланың көне сарындарының» бірінші томындағы «Музыкалық фольклор» бөліміне ежелгі наным-сенімге қатысты «Бақсы сарындары», ғұрыптық әндерге жататын үйлену ғұрпының сарындары – «Жар-жар», «Сыңсу», «Көріс», «Беташар», азалау ғұрпына байланысты «Жоқтау», «Жұбату», «Дауыс», «Көңіл айту», «Көрісу» үлгілері институттың мұрағат материалдарынан іріктеліп алынды. Сондай-ақ 2012-2014 жылдардағы іссапар кезінде Қытай және Моңғолия республикаларын мекендеген қазақ диаспорасынан жазылып алынған тұрмыстық әндерге жататын, балалар фольклоры «Бесік жыры», «Тұсау кесу жыры», «Жұмбақ өлең», кәсіптік өлең-жырлар «Төйгелеу», «Шөрелеу» үлгілерінің сарындары енгізілді.
– «Дәстүрлі ән өнері» бөліміне Арқа, Шығыс Қазақстан, Жетісу, Сыр өңірі және Батыс Қазақстан аймақтық дәстүрлі мектептері бойынша халық әндері мен кәсіби әнші-композиторлардың туындылары топтастырылды. Дәстүрлі ән өнерінің өкілдері, қазақ музыка мәдениетінің классиктері, ұлт тарихында алтын әріптермен жазылған кәсіби-композиторлар – Біржан сал, Ақан сері, Абай, Шәкәрім, Жаяу Мұса, Мұхит, Балуан Шолақ, Әсет, Мәди, Естай, Жамбыл, Кенен, Нартай, Тайжан, Бораш, Қайыптардың шығармашылығындағы таңдаулы әндер мазмұндалды», – дейді жоба жетекшісі, өнертану ғылымдарының кандидаты Айнұр Қазтуғанова.
Бұл әндердің сақталуы мен насихатталуына үлес қосқан әншілердің репертуары сараланып, аға буыннан бастап, сахнаға енді қадам басып келе жатқан жас орындаушылардың 140-тан астам өмірбаяны үш тілде ұсынылды.
Таңдамалы 335 әннің ноталық жазбасы тұңғыш рет аудио нұсқасымен қоса қазақ, орыс, ағылшын тілдеріндегі ғылыми-танымдық түсініктемесімен бірге жарияланды. «Ұлы даланың фольклоры мен әуендері заманауи цифрлы форматта «жаңа тыныс» алуы тиіс» екендігі ескеріле отырып антологияның кітап басылымы электронды құралдарға көшіріп алып пайдалануға қолайлы арнайы QR кодпен, CD дискпен жарыққа шығарылды.
Елімізде алғаш рет жүйелі түрде іске асырылған «Ұлы дала жауһарлары» сериясының басты мақсаты – ұлы даланың ежелгі заманнан бергі жазба мұралары мен әдеби жәдігерлерін жинақтап, жүйелеп, зерттеп, жас ұрпақ назарына ұсыну, түркі халықтарына ортақ ежелгі және орта ғасыр әдеби ескерткіштерін неғұрлым толық жарыққа шығару.
Гүлнар ТӘЖИЕВА