Тұрмыстық зорлық-зомбылық айта-айта жауыр болған мәселе десек те, әлі күнге дейін осы түйіннің бір шешімі табылмай келе жатқаны жасырын емес. Күн сайын жүздеген әйел қит етсе, жұдырық ала жүгірген еркектердің құрбанына айналады. Көпшілігі жабулы қазанды жабулы күйінде қалдыруды жөн көргендіктен, отбасындағы талай ойраннан қоғам хабарсыз.
Петропавл қаласындағы «Ана» үйіне Нұр-Сұлтаннан ауыстырылған 29 жастағы Екатерина Қанатқа тұрмысқа шыққалы көрген күні қараң болғанын айтады (аты-жөндері өзгертіліп алынды). Таныстықтан соң өзін тек жақсы қырынан көрсетуге тырысқан жігіт ара-тұра болашақ жарына дауыс көтеріп, кейде жақтан тартып жіберуден де тайынбаған. Бірақ кейін кешірім сұрап, ренжімеуін өтінген. Мұндай әрекеті кейін тыйылады деп сенген Екатерина оған тұрмысқа шыққан соң күйеуі көзіне көк шыбын үймелетіпті. Жұмыссыз қалып, пәтер жалдау ақысын төлей алмағаны, қарызға белшесінен батқаны, ішімдікке үйір болып, күні-түні оңды-солды қыдырғаны өз алдына, үнемі әйелін ұрып-соғып, кемсітіп, айғай-ұйғайдан көз аштырмаған. Түнде бір жаққа кетсе де, әйелі мен жаңа туған баласын құлыптап, қамап кеткен. «Үйде қамаулы жатқандықтан, түнде баламның дене қызуы көтеріліп, ауырып қалған кезде талай рет жедел жәрдем де шақыра алмадым. Барлық құжаттарымызды да ол өзімен бірге алып жүретін болды. Күнде дауласуға айналдық. «Отырсам – опақ, тұрсам – сопақ» күй кештім. Кір жуғаным, үтіктегенім, балаға памперс кигізгенім, бәрінен кемшілік тауып, қит етсе, маған жұдырық ала жүгіретін болды. Өзімді сабақ оқымай келген оқушы құсап, үнемі кінәлі сезінуге айналдым», – дейді Екатерина. Күйеуінен талай құқай көрген келіншек ақырында полиция шақыруға мәжбүр болған. Сол үшін де сазайын тартқан әйелін күйеуі бұдан соң тіпті ұр тоқпақтың астына алған. Ақыр-аяғында Екатерина ешбір құжатсыз жалдамалы пәтерінен қашып шығып, «Ана» үйіне орналасыпты. Мұнда да Қанат келіп мазалай берген соң дағдарыс орталығының басшылығы оны Петропавлға ауыстыру туралы шешім қабылдаған. «Мұнда өзімді қауіпсіз ортада жүргендей сезінемін. Ең алдымен, ұлым туралы ойлар мазалай берді. Отбасындағы ойранды көріп өскен ол ертең әкесі сияқты болмасына кім кепіл? Сондықтан оған дұрыс тәрбие беру мәселесі көбірек мазалайды», – дейді ол. Оның пікірін «Ана» үйінің үйлестірушісі Меруерт Көшембаева да қолдады. «Тұрмыстық зорлықтың алдын алғымыз келсе, ең алдымен, отбасындағы ұлдың тәрбиесіне мән беру керек. Бастысы, әлсіз әйелдер мен қыздарға әлімжеттік жасауға болмайтынын ұл баланың санасына жастайынан сіңірген абзал. Сонда ғана ер азамат деген атқа лайық жігіттер өсіп шығады. Әйелдерін ұратын еркектерге қарасам, содан өздері ләззат алатын сияқты. Мұндай кісілерді адам өлтірушіге теңер едім. Өйткені олар әйелдің бойындағы барлық асыл қасиеттердің тамырына балта шабады. Мұндай еркектерді заң бойынша барынша қатаң жазалау керек. Күйеуі сабаған әйелдер құр сүлдерін сүйретіп жүрген тіршілік иелері тәріздес. Бізге көк ала қойдай болып келген қыз-келіншектердің барлығы дерлік балалар үшін бәріне шыдайтынын айтады. Бұл түп-тамырымен дұрыс емес», – дейді «Ана» үйінің үйлестірушісі Меруерт Көшембаева.АГРЕССОРЛАРМЕН БАЙЛАНЫСТЫ ШОРТ КЕСКЕН ДҰРЫС
Солтүстік Қазақстан облыстық Полиция департаментінің мәліметінше, осы жылдың сегіз айы ішінде осындай құқықбұзушылық жасаған 1 378 адам әкімшілік жауапкершілікке тартылып, оның 493-і тұтқындалған, 191-і ескерту алған және жетеуіне айыппұл салынған. 1 700-ден астам қорғау ұйғарымы шығарылып, оны бұзған 100 шақты адам жауапкершілікке тартылған. Тұрмыстық саладағы әкімшілік құқықбұзушылық үшін кінәлі адамдардың жүріс-тұрысына сот 440 ерекше талап қойды. Қорғау ұйғарымы немесе ерекше талап қойылған адамдар міндетті түрде ішкі істер органдарына есепке алынады. Оларды полиция қызметкерлері аптасына кем дегенде бір рет мүдделі орган, мәселен, денсаулық сақтау, әлеуметтік қорғау, қорғаншылық, білім беру мекемелері мамандарымен бірге тексереді. Бұған қоса тәртіп сақшылары тәуекел тобындағы жанжалқойларды да ұдайы бақылауға алған. Отбасылық-тұрмыстық қарым-қатынас саласындағы қылмыстардың алдын алу үшін «Тұрмыс», «Отбасындағы зорлыққа жол жоқ!» жедел алдын алу шаралары өткізіліп тұрады. Осындай шаралар нәтижесіз де емес. Облыстық Полиция департаменті баспасөз қызметінің мәліметінше, биыл осы тектес қылмыстар 13 пайызға азайған. Бірақ бұған тоқмейілсуге әсте болмайды. «Әйелдерді қолдау орталығы» қоғамдық бірлестігі жанындағы тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарына арналған уақытша тұру орталығы бір босаған емес. Осы жылдың сегіз айы ішінде осы баспанаға 55 адам жолданған. «Әйелдерді қолдау орталығы» қоғамдық бірлестігінің төрайымы Алина Орлованың айтуынша, баспана небәрі 20 орынға шақталғанымен, кейде көмекке жүгінген әйелдердің саны бұдан әлдеқайда асып кететін көрінеді. Мұндайда орталықтағы қыз-келіншектерге сығылыса тұрудан басқа амал жоқ. «Әйелдер өздері де дәл осындай жағдайды бастарынан өткергендіктен, түсіністік танытады. Кейде араша сұрап келген нәзік жандыларды ойын бөлмесіне орналастырамыз. Мұндай жағдайлар, әсіресе мереке күндерінде жиі кездеседі. Мұның себебін бірнеше күнге созылған демалыстарда арақ-шараптың салдарынан тұрмыстық зорлық көбейе түсетінімен байланыстырамын», – дейді Алина Геннадьевна. Қоғамдық бірлестік төрайымы ер адам әйелге бір рет қол көтерсе, жұдырық ала жүгіруін ешқашан доғармайды деген пікірде. Сондықтан оның пікірінше, мұндай еркектермен қарым-қатынасты бірден үзу керек. Өкінішке қарай, орталық әйелдерді алты айдан артық ұстай алмайды. Жарты жылдан соң олардың басым бөлігі отбасына оралуға мәжбүр. Себебі пәтер жалдауға немесе үй сатып алуға әркімнің шамасы келе бермейді. «Әйелдер ерлерді кешіретіндіктен әрі ер адамдар өздерінің жазадан оңай құтылатынын ұғынғандықтан, отбасындағы ойран жалғаса бермек. Біздің елімізде агрессорларды жөнге салуға бағытталған бағдарламалар баршылық. Олар «Тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасы туралы» заңда да көрсетілген. Бірақ іс жүзінде одан пайда шамалы болып тұр. Мәселен, Америка Құрама Штаттарында жұдырығына сенген еркектерді тезге салудың екі жолы бар: оңалту курсынан өту, мұнымен келіспесе, бір-бір жарым жылға түрмеге қамау. Басқа жол жоқ. Бізде де осындай жүйені енгізсе, жағдай біршама түзелер ме еді?» – дейді Алина Орлова. Оның айтуынша, нәзік жандылар жәбір көрсетуші қанша жалыныпжалбарынса да, ешқашан кешірмей, қайырылмағаны, агрессорлармен байланысты шорт кескені дұрыс. Орталықтың көмегіне жүгінген жандардың арасында мұндайлар бар көрінеді. «Бірақ өкінішке қарай, бірен-саран ғана. Ондай әйелдермен біз ешқашан қарым-қатынасымызды үзбейміз. Қиын кезде қолдауға әрқашан дайынбыз», – дейді төрайым. Орталықтың және «Ана» үйінің көмегіне жүгінген әйелдер қызмет көрсету саласындағы сұранысқа ие мамандықтарды меңгере алады. Тырнақ әрлеуші, аспаз, тігінші мамандықтарын меңгеріп, өз қолдары өз ауыздарына жеткен келіншектер де жоқ емес. Сондай-ақ дағдарыс орталықтарында әлеуметтік, медициналық, тұрмыстық, психологиялық, педагогикалық, құқықтық көмек те көрсетіледі.ТЕК ПОЛИЦИЯНЫҢ БАС АУРУЫ ЕМЕС
Отбасы ойрандалған әйелдердің басым бөлігі «Басқа түссе, баспақшыл» деп, ұятты ойлап іштен тынады. Көрген күнін жұрт естісе, масқара болады деп, көнгеннен басқа амалы жоқ. Полициямен тікелей байланыстан қаймығатындары қаншама?! Сол себепті облыс орталығында ақпараттық-түсіндіру мақсатында Telegram арнасы және WhatsApp мессенджерінде қауырт желі құрылды. Telegram арнасында қазірдің өзінде 70-тен астам жазылушы бар. Олардың жартысы – тұрмыстық зорлықтан зардап шеккендер. Осы мессенджерлер арқылы биыл 10 әйел хабарласып, олардың барлығына да көмек көрсетілді. Екеуі – баспанаға, біреуі «Ана» үйіне орналастырылып, қалғандарына заңгерлік ақыл-кеңес берілді. Жергілікті Полиция қызметі басқармасының аға инспекторы Әсия Әбжанованың айтуынша, зорлық-зомбылық кейде сырт көзге жайлы көрінетін отбасыларда да кездеседі. «Мұндай әйелдер кейде үй жанындағы дүкен сатушысынан, дәріхана фармацевтінен көмек сұрап, полицияға хабарлауын өтінеді. Сондықтан біз әрдайым әртүрлі сатушылармен, тіпті тұтас ұжымдармен түсіндіру жұмыстарын жүргіземіз. Тұрмыстық зорлық туралы жасырын хабардар ету алгоритмі жасалған. Биылдан бастап әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықтың алдын алу және жолын кесу, ана мен баланы қорғау, отбасының рөлін нығайту мақсатында министрдің бұйрығына сәйкес әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау жөніндегі бөлімшелердің штат саны кеңейтілгені де бұл мәселеге тиісінше көңіл бөлінетінінің белгісі», – дейді Әсия Серікқызы. Дегенмен отбасынан жылу таппай, қиын жағдайға тап болған әйелдердің тауқыметі тек полицияның бас ауруы болмауы тиіс. Тұрмыстық зорлық бір отбасының ғана емес, бүтіндей қоғам дертіне айналып бара жатқандықтан, бұған көз жұмып қараудан арылу керек. Отбасы құндылықтарын насихаттауға, отбасы институтын нығайтып, зорлық себептерінің алдын алуға көңіл бөлмейінше, мәселе оң шешімін табуы неғайбіл.Роза ШӘКЕН, Солтүстік Қазақстан облысы